Moliyaviy bozorda korporativ tuzilmalar

---

MOLIYAVIY BOZORDA KORPORATIV TUZILMALAR 
 
Reja: 
1.1. Moliya bozorining korporativ tuzilmalar faoliyatidagi ahamiyati va oʻzaro 
faoliyat uygʻunligi 
1.2. Moliya bozorida korporativ qimmatli qogʻozlar kursini belgilab 
beruvchi omillar 
Tayanch soʻz va iboralar: moliya bozori, kapital bozori, pul bozori, investitsiya, 
investor, pul oqimlari, qimmatli qog‟ozlar, aktsiya, obligatsiya, qimmatli qog‟ozlar kursi, 
fond birjalari 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

3.1. Moliya bozorining korporativ tuzilmalar faoliyatidagi ahamiyati va 
oʻzaro faoliyat uygʻunligi 
Biznesning tashkiliy shakli sifatida korporatsiyalarning asosiy afzalligi mulk 
huquqini oʻtkazish va yangi aksiyalar paketini emissiya qilish yordamida qoʻshimcha 
moliyaviy resurslar jalb qilishning nisbatan osonligida namoyon boʻladi. Bu ikkala afzallik 
moliya bozori orqali amalga oshiriladi va industrial rivojlangan davlatlarda korporativ 
moliyalashtirish amaliyotida muhim rol oʻynaydi. Moliya bozori moliyaviy instrumentlar 
(qimmatli qogʻozlar) yordamida pul mablagʻlari oqimlarini investorlardan 
foydalanuvchilarga (qarz oluvchilarga) yoʻnaltirishga xizmat qiluvchi barcha bozor 
institutlari majmuini oʻzida ifodalaydi. Moliya bozori xilma-xillikka ega, lekin ularning 
oldi-sotdi predmeti bitta – turli xil shakllarda taqdim etiladigan pul hisoblanadi. Moliya 
bozori tarkibiga eng muhim uchta segment kiritiladi: 
- naqd pul va oʻxshash funksiyalarni bajaruvchi qisqa muddatli toʻlov vositasi 
sifatida bir yilgacha muddatda muomalada boʻladigan vositalar (cheklar, solo-veksellar, 
akkreditivlar va boshqalar) bozori; 
- ssuda kapitali bozori, ya‘ni uzoq va qisqa muddatli kreditlar bozori – kredit bozori; 
- qimmatli qogʻozlar bozori – fond bozori. 
Koʻpincha, moliya bozori ikkita segmentga pul bozori va kapital bozoriga boʻlinadi. 
Moliya bozori amal qilishining ob‘ektiv zarurligini xoʻjalik sub‘ektlarining pul 
mablagʻlariga boʻlgan talab va bu talabni qoplash uchun manbalarning har doim ham mos 
tushavermasligi bilan izohlash mumkin. Amaliyotda boʻsh pul mablagʻlari kapital egasi 
(investor) qoʻlida boʻlsa, bozorning boshqa bir sub‘ekti, ya‘ni emitentda pul mablagʻlariga 
boʻlgan talab yuzaga keladi. Boʻsh pul mablagʻlarini vaqtinchalik qayta taqsimlash uchun 
moliya bozoridan foydalaniladi. Moliya bozorining funksional vazifasi pul mablagʻlarini 
egasidan (investordan) foydalanuvchiga tomon harakatlantirishda vositachi sifatida 
ishtiroki bilan belgilanadi. 
Kelgusida yuqori daromadli moliyaviy aktivlarga investitsiyalash uchun boʻsh pul 
mablagʻlarini oʻzida jamlagan yuridik va jismoniy shaxslar kapital egalari, ya‘ni 
investorlar sifatida moliya bozoriga chiqadi. Yakka tartibdagi alohida shaxslar (uy 
xoʻjaligi) bevosita (yakka tartibda) yoki moliyaviy vositachilar (moliya-kredit institutlari) 
orqali oʻzlarining jamgʻarmalarini qoʻyilma sifatida amalga oshiradi. 
Qoʻshimcha foyda olish maqsadida tadbirkorlik faoliyatining turli ob‘ektlariga pul 
mablagʻlarini moliya bozoridan oladigan korporativ tuzilmalar mablagʻlarni jalb 
qiluvchilar hisoblanadi. Moliya bozori ishtirokchilari oʻrtasidagi oʻzaro bogʻliqlikni 
quyidagi rasmdan koʻrish mumkin (6-rasm). 

---

Moliya bozorida yordamchi 
funksiyalarni bajaruvchi 
ishtirokchilar 
Moliya bozorida hal qiluvchi 
funksiyalarni bajaruvchi ishtirokchilar