Monorels transport tizimi

4.3. Magnit yostiqli yo‘llarda yo‘lovchi poyezdlari

Magnit yostiqchalarida harakatlanuvchi yo‘lovchi poyezdlari xavo yostiqchasi va g‘ildirakli xarakat vositalariga qaraganda juda kam miqdorda shovqin va tebranishlarni hosil qiladi. Estakadali yo‘llardan foydalanish transport uzellarini bir qancha soddalashtiradi va loyihalash ishlarini engillashtiradi. Jumladan vagonning og‘irligi vagon yonlari bo‘ylab teng taqsimlanadi va g‘ilidrakli vagonlarga nisbatan yo‘lga tushuvchi og‘irligi kamayadi. Bu yutuqlari magnit yostiqchali harakat tarkiblarini yo‘l polotnosiga bo‘lgan talablarni kamaydiradi, shuningdek engil va arzon bo‘lishiga olib keladi (havo yostiqchaliga nisbatan). Vagonni yo‘ldan ajralib turishi ekspluatatsiya va yo‘lning ta’mirlash harajatlarini kamaytiradi.

Magnit yostiqchalarida harakatlanuvchi vagonlardan foydalanishning quyidagi uch yo‘nalish mavjud:

• 
  shaharlararo qatnovlarda harakat tezligi eng ko‘pi bilan 500 km/soat;
  
• 
  shahar atrofi qatnovi uchun harakat tezligi eng ko‘pi bilan 250 km/soat;
  
• 
  shahar qatnovi uchun harakat tezligi eng ko‘pi bilan 150 km/soat.
  

Magnit yostiqchada harakatlanuvchi vagonlar yuqori ko‘rish (poyezdlar harakatidagi zaruriy masofani ko‘rish) holatlariga asoslangan. Jahon miqyosida kontaktsiz transportni tashkil etish bo‘yicha amaliy ishlar olib borilmoqda. Magnit yostiqchaga asoslangan kontaktsiz transportni ishlab chiqishda quyidagi yo‘nalishlar belgilangan:

• 
  elektromagnit yostiqchalar bilan;
  
• 
  elektrodinamik yostiqchalar bilan;
  
• 
  doimiy magnitlar yordamida;
  
• 
  aralash yostiqchalar bilan;
  

tortuvchi chiziqli elektrodvigatel yo‘nalishi bo‘yicha:

• 
  chiziqli ansixron elektrdvigatel bilan;
  
• 
  chiziqli sixron elektrdvigatel bilan;
  
• 
  chiziqli induktorli elektrdvigatel bilan;
  
• 
  doimiy tokdagi chiziqli elektrdvigatel bilan.
  

Rasm 4.3.1. Magnit yostiqcha sxemasi: a─elektromagnit; b─elektrodinamik; 1─ferrorels; 2─elektromagnit o‘zagi; 4─elektromagnit o‘rami (obmotka); 5─bo‘shliq o‘lchagichi (datchik); 6─yuqori o‘tkazuvchi elektromagnit; 7─elektr o‘tkazuvchi yo‘l chizig‘i; G‘_p─ko‘tarish kuchi; ─havo bo‘shlig‘i; V₀─induksiya; I_c─tok kuchi.

1920 yildan boshlab magnit transport sohasidagi tajribalar nemis muhandisi German Kemper boshchiligida o‘tkazilgan. 1970 yillarda Germaniyada “Simens”, “Tissen Xenshel ”, “Krupp”, “MBB” va boshqa kompaniyalar ishtirokida shaharlararo, shaharatrofi va shahar transportlarida elektromagnit va elektrodinamik tizimlarga asoslangan loyihalar ishlab chiqildi, hamda temir yo‘l transportida qo‘llanila boshladi. Natijada yuqori harakatlanuvchi TR seriyali, hamda Transrapid 06, 07 va 08 turli yo‘lovchi poyezdlari barpo etildi. Transrapid 07 turli poyezd 1989 yil 15 dekabrda Emsland sinov poligonida 436 km/soat tezlikka erishdi.

Rasm 4.3.2. Transrapid 07 turli elektropoyezd.

Transrapid 07 poyezdining harakatlanishi uchun maxsus yo‘l strukturasi barpo etildi: A─shaklli temir─beton asos, temir beton va metall fermli monorelslar, maxsus strelkali o‘tkazgichlar.

Germaniyaning Berlin va Gamberg shaharlari o‘rtasida 285 km ga teng bo‘lgan monorels temir yo‘l liniyasi barpo etish masalasi ko‘rib chiqilmoqda. Biroq bu loyiha noaniq muddatga ortga oqldirildi. Bunga sabab so‘ngi 30 yil mobaynida yuqori tezyurar temir yo‘llardan foydalanishda g‘ildirak─rels tizimi rivojlanib kelgan.
Yaponiya muhandislari tomonidan ishlab chiqilgan MLU 002 N rusumli poyezd ishlab chiqildi. Yo‘naltiruvchi temir yo‘l kengligi 5 metrga teng bo‘lib, asosiy qismi to‘g‘ri yo‘l bo‘lagidan iborat, faqatgina janubiy tugash qismida 10000 radiusli burilish mavjud. Bu yo‘lda harakatlangan sinovdagi vagonning uzunligi 13 m, eni 3,8 m, massasi taxminan 10 tonnaga tengdir.



Rasm 4.3.3. MLU 002 N rusumli poyezd vagonining moduli: 1─gazsimon geliyning bufer sig‘imi; 2─vagon telejkasi; 3─ SP magnitlarning tortuvchi ramasi; 4─vagon telejkasi; 5─pnevmopedves; 6─ SP magnitlarning tortuvchi ramasi.



Rasm 4.3.4. Yaponiya milliy temir yo‘llarining yo‘naltiruvchi yo‘l va vagon konstruksiyasi: 1─ta’sir yo‘qotuvchi sim; 2─fiderlar (elektroenergiyani ta minlovchi punktlarga beradigan yoki radioperedatchikni antenna bilan bog‘lovchi sim) ; 3─so‘ruvchi koaksimon kabel; 4─yordamchi tirgak g‘ildirak; 5─kriostat; 6─ yordamchi o‘naltiruvchi g‘ildirak; 7─ yordamchi o‘naltiruvchi rels; 8─vagon kuzovi; 9─favqulotda tormoz; 10─yuqori o‘tkazuvchi tortuvchi va yo‘naltiruvchi magnit; 11─vagonni ko‘taruvchi magnit; 12─vagonning joyini aniqlovchi induktiv qurilma; 13─vagonning yo‘l obmotkasi; 14─chiziqli elektrodvigatelning yo‘l tortuv va yo‘naltiruvchi obmotkasi; 15─fider; 16─fider seksiyalari o‘tkazuvchi.

Yaponiyaning shahar transporti tizimlarida qo‘llaniluvchi EML-50 rusumli vagonning uzunligi 165 metrga teng bo‘lib, tajribasi Iokogamada o‘tkazilgan edi. HSST tizimining yo‘li 5 metr balandlikdagi beton estakaddan iborat va qurilish xarajatlarini kamaytirish maqsadida mavjud temir yo‘l asosida qurilgan (minimal burilish radiusi 3000 m). HSST tizimining anologik ko‘rinishi shahar transportida shovqinni kamaytirish uchun foydalaniladi.

Transport tizimida HSST vagonlarida yuqori o‘tkazuvchi magnitlar yo‘l va tortish kuchini quvvatlash uchun qo‘llanilgan.

Rasm 4.3.4. HSST tizimining yo‘naltiruvchi yo‘li va vagoni: 1─reaktiv plita; 2─tormoz rels; 3─tayanuvchi rels; 4─tok o‘tkazuvchi rels.