Morfologiya Reja; Grammatika

Morfologiya

Reja;

Grammatika

• Grammatika shakl va ma’no

Morfologiya

• Morfologiya
• “ingliz tili uchun” “morfologiya” atamasi

MORFOLOGIYA

• Morfologiya (yun. morphe — shakl va... logiya) (tilshunoslikda) — 1) tilning morfologik qurilishi; 2) soʻz shakllari haqidagi taʼlimot. Birinchi maʼnosida obʼyektni anglatsa, ikkinchi maʼnosida tilshunoslikning shu obʼyektni oʻrganuvchi bo'limini bildiradi.
• M. so'z turkumlari, ularga xos grammatik maʼnolarni, har bir turkumga xos grammatik kategoriyalar, bu kategoriyalarni yuzaga keltiruvchi grammatik shakl va grammatik maʼnolar va shahrik.ni oʻrganadi. Til tizimdan iborat boʻlganidek, uning M.si ham oʻziga xos tizimni tashkil etadi. Oʻz navbatida, morfologik tizim ham oʻziga xos kichik tizimlardan tashkil topadi. Ulardan har birining mohiyati yoritilishi bilan, tilning M.si yaxlit holda, tizim sifatida oʻrganiladi.
• Har bir soʻz turkumiga xos ichki tizim (tizimcha)larni shu turkumga xos morfologik kategoriyalar tashkil etadi. Morfologik kategoriyalar soʻz turkumiga xos maʼlum bir hodisaga oid umumiy va xususiy maʼnolar va bu maʼnolarni ifodalovchi soʻz shakllari birligidan iborat boʻladi. Ana shu soʻz shakllari va ularga xos umumiy va xususiy maʼnolar yoritilishi bilan muayyan morfologik kategoriyalarning mo-hiyati belgilanadi. Boshqacha aytganda, morfologik tizim ichidagi ichki tizimlardan birining mohiyati belgilanadi. Mas, feʼlning zamon kategori-yasi feʼl M.sida alohida tizimni tashkil etadi. Shuning uchun feʼlning zamonlariga nisbatan "feʼl zamonlari tizimi" degan ibora ham qoʻllanadi.

Grammatik ma’no

So’zning biror turkumga mansubligini ko’rsatuvchi umumiy kategorial ma’no va so’zning ma’lum bir grammatik shakli ifodalaydigan ma’no grammatik ma’no deyiladi.

Grammatik shakl

• so’z shakli quyidagicha hosil bo’ladi;
• 1. Sintetik shakl. So’zning o’zak –negiziga qo’shimchalar qo’shish orqali hosil qilinadi. Unfair, teacher, worked. Kabi.
• 2. Analitik shakl . Yordamchi so’zlar orqali hosil qilinadi. Nutqda sintetik va analitik shakl aralash holda qo’llanilishi mumkin masalan, o’zbek tili : so’zla+b ber+dim, ona+m uchun, Ko’rib tur+ib+man.

3. Juft va takroriy shakl. Bu tipdagi so’z shakllari ham ma’lum bir grammatik ma’noni ifodalashga xizmat qiladi.