Morgan irsiyat va xromosoma nazariyasi reja: kirish I. Bob. Xromosoma nazariyasi asoslari

Asosiy qoidalar
Olimlarning tajribalari natijalarini tizimlashtirish uchun Morganning xromosomal nazariyasining asosiy nuqtalarini taqdim etamiz:

1. 
   Tananing belgilari xromosomalarda belgilangan genlarga bog'liq.
   
2. 
   Bir xromosomaning genlari birlashtirilgan naslga o'tkaziladi. Bunday birikmaning kuchi kattaroq, genlar orasidagi masofa qanchalik kichik bo'lsa.
   
3. 
   Homolog xromosomalarda, o'tish davri fenomeni kuzatiladi.
   
4. 
   Muayyan xromosomani kesib o'tish chastotasini bilish uchun genlar orasidagi masofani hisoblash mumkin.
   

Morgan xromosomalari nazariyasining ikkinchi qismi Morgan qoidasi deb ham ataladi.
Ovozni aniqlash
Tadqiqot natijalari ajoyib tarzda qabul qilindi. Morganning xromosomalar nazariyasi XX asr biologiyasida yutuq edi. 1933 yilda nasldan naslga o'tadigan xromosomalarning rolini aniqlash uchun olimga Nobel mukofoti berildi.
Bir necha yil o'tgach, Tomas Morgan Genetika bo'yicha "Kopli" medali bilan taqdirlandi.

Hozirgi vaqtda Morganning xromosomalar bo'yicha ta'lim nazariyasi maktablarda o'rganilmoqda. U juda ko'p maqola va kitoblarni bag'ishladi.
Jinsga bog'liq merosga misollar
Morganning xromosomal nazariyasi organizmning xususiyatlari uning tarkibida joylashgan genlar tomonidan aniqlanganligini ko'rsatdi. Tomas Morganning asosiy natijalari gemofiliya, past sindrom, rangli jasad, yuqumli kasallik kabi kasalliklarning tarqalishi haqidagi savolga javob berdi.


Barcha bu kasalliklarning genlari X xromosomasida joylashganligi va ayollarda bu kasalliklar juda kam uchraydi, chunki sog'lom xromosomalar xromosomani kasallik geniga to'sqinlik qilishi mumkin. Buni bilmagan ayollar genetik kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin.

Erkaklarda X kasalligiga chalingan kasalliklar yoki fenotipik belgilari aniq, chunki ularda xromosomalar mavjud emas.
T.Morganning nasl-nasabning kromozomal nazariyasi genetik kasalliklar uchun oilaviy tarixni tahlil qilishda ishlatiladi.
XULOSA

Odam, hayvonlar va meva pashshasida XY tip bo‘lib, ona organizm gomogametali (XX) ota organizm geterogametali (XY) bo‘ladi. Ba’zi hasharotlarda meyoz bo‘linishda xromosomalarning notekis taqsimlanishi kuzatiladi. Bunda urg‘ochi organizm (chigirtkada) XX xromosomaga ega bo‘ladi, erkak organizm faqat bitta X xromosomaga ega bo‘lib, boshqa jinsiy xromosomalar bo‘lmaydi. Demak, erkak organizm 2 xil gameta hosil qiladi: biri X jinsiy xromosomalardan iborat gameta, ikkinchi jinsiy xromosomasi bo‘lmagan (O) gameta. Birinchi holda erkak va urg‘ochi gametalar qo‘shilganda zigota 2 ta X xromosomali bo‘lib, undan urg‘ochi organizm rivojlanadi. 2-chi holda zigota XO xromosomali bo‘lib, ya’ni X xromosoma urg‘ochidan va (nol) jinsiy xromosoma erkak organizmdan qo‘shiladi. Bunday zigotadan (XO) erkak organizm rivojlanadi.

Ba’zi kapalaklar, qushlar va baliqlarda urg‘ochi organizm geteogametali XY, erkak organizm gomogametali ya’ni XX bo‘ladi. Bunda xromosomali tuxum hujayradan urg‘ochi (XY) jinsli organizm rivojlanadi. Urg‘ochi va erkak jins xromosomalarni bir-biridan farqlash uchun erkak jinsga Z , urg‘ochiga W harfi bilan belgilanadi.
Jinsning yana shunday xili ma’lumki, bunda asalarining urug‘langan tuxum hujayrasidan ona va ishchi asalarilar, urug‘lanmaganidan erkak asalari trutenlar rivojlanadi. Urg‘ochi jinsli arida xromosoma diploid – 2n (2n=32), erkagida gaploid -n (n=16) bo‘ladi. Urug‘langan tuxum hujayralardan urg‘ochi, urug‘lanmaganidan erkak trutenlar rivojlanib, ular partenogenez yo‘li bilan hosil bo‘ladi. Erkak asalarining hayotchan bo‘lishiga jinsi bog‘liq bo‘lmagan (somatik) hujayralarning rivojlanish davrida diploid xromosomalar yig‘indisining tiklanishidir.