Mövzu föVQƏlada hallarda müLKİ MÜdafiƏNİn rolu və VƏZİFƏLƏRİ

Kənd təsərrüfatı bitkilərinin xəstəlik və ziyanvericilərin təsirinə məruz qalması:

Epifitotiyanın sürətlə inkişafı, panfitotiya, bitki ziyanvericilərinin geniş yayılması.

8. Təhlükəli geoloji hadisələr:

Sürüşmə, torpaq uçqunları, sel, marxal, tozlu qasırğa, karst suxurlarında yer səthinin çökməsi.

9. Dənizdə hidrolojitəhlükəli hadisələr

Tropik qasırğa, sunami, güclü dalğalanma (5 baldan yuxarı), dəniz səviyyəsinin dəyşiməsi.
Təbii fəlakət - əhalinin normal həyat fəaliyyətinin pozulması və maddi sərvətlərin məhv olması ilə nəticələnən müxtəlif kortəbii hadisələrdir. Bunlar adətən, qəflətən baş verir və çox vaxt insan təlafatma səbəb olur, ətraf mühitə mənfı təsir göstərir.
Təbi fəlakətlərə zəlzələ, sel, daşqın, sürüşmə (uçqun), marxal (qar uçqunu), çovqun (qasırğa), vulkan püskürməsi və quraqlıq aid edilir. Geniş yanğınlar, xüsusən meşə və çöl yanğınları da təbii fəlakt sayıla bilər.
Fiziki coğrafı şəraitinə görə Azərbaycan Respublikasmm ərazisi üçün səciyyəvi olan təbii fəlakətlər: zəlzələ, sel, uçqunlar, çöl meşə yanğmları v bir sıra dağlıq rayonlarda-marxallardır.
Zəlzələ-yerin tərkində suxurların yer dəyişməsi nəticəsində yer qabığmm müəyyən sahələrinin titrəməsidir. Zəlzələ ocağı həndəvərində yeraltı təkanm gücü ən çox olan sahəyə zəlzələ mərkəzi deyilir. Yer səthinin titrəməsi dərəcəsi (zəlzələnin şiddəti, təkanm binaları, qurğulan dağıdıcı gücü) 12 bala (dərəcəyə) malik beynəlxalq şkala ilə müəyyən edilir.
Respublikamızm ərazisi seysmik (zəlzələ təhlükəli) zonadadır. 1139-cu ildən etibarən baş vermis zəlzələlər barədə məlumatlara əsasən tərtib edilən seysmik xəritədən məlum olur ki, Azərbaycanın bütün ərazisində şiddətli 6-7 baladək,
Naxçıvan MR-in ərazisində, Zaqatala-Şəki zonasında, Zəngilan, Qubadlı və digər rayonlarda, habelə Abşeron yarımadasmın şimal-şərq hissəsində 8 baldan artıq, İsmayıllı və Şamaxı rayonları ərazisində isə 9 baladək zəlzələlər müşahidə edilmişdir. Respublika ərazisinin təxminən 20%-ə qədəri 8 baldan artıq zəlzələ ehtimallı sahələrdə yaşayır.
Sel-Azərbaycan dünyada ən selli ölkələrdən biridir; sel, hər il Respublikamızmtəsərrüfatlarma milyonlarla manatlıq zərər vurur. Sel adətən qəflətən başlayır. Güclü leysan yağışları, bəzən isə qarm sürətlə əriməsi nəticəsində dağ yamaclarmdan axıb tökülən su özü ilə gil, qum, çınqıl, daş və hətta qaya parçalarını axıdıb gətirir, qarşısma çıxan hər şeyi-ağacları, binaları yıxır, qurğuları dağıdır, əkin sahələrini, bağ-bağçalan yararsız hala salır, su qurğularını, rabitə xətlərini, yolları, körpüləri, bir sıra hallarda isə sənaye və kənd təsərrüfatı tikililərini məhv edir.
Respublika ərazisinin 5%-dən çoxu sel qorxulu ərazidə yaşayır. Balakən-Zaqtala, Qax, Şəki-Qəbələ, Göyçay-İsmayıllı, Dəvəçi-Quba, Tovuz-Xanlar, Kəlbəgər, Laçm, Qubadlı rayonlarmdakı Naxçıvan MR-in ərazisindəki dağ çaylan hövzələrində daha te-tez sel baş verir. Böyük Qafqazm cənub yamamdan axan çaylarm əksəriyyətində hər 3-5 ildən bir güclü sel olur.
Daşqm zamanı ərazinin xeyli hissəsini müəyyən müddətdə su basır. Belə hal su qovşaqları, su elektrik stansiyaları bəndlərinin zəlzələ və digər səbəblərdən yarılması nəticəsində də baş verə bilər ki, bu zaman xeyli ərazi yaşayış məntəqələri su altında qalar.
Daşqınlar leysan yağışları, qarm, buzlaqların sürətlə əriməsi nəticəsində də mümkündür; respublikamızm bütün 3 qrupa aid çaylarmda (kür hövzəsi, araz hövzəsi və bilavasitə Xəzərə tökülən çaylar) müşahidə edilir.
Yanğın-od insanlarm nəzarətindən çıxdıqda, səhlənkarlıq üzündən, bəzən də istehsalat qəzası və təbii fəlakət üzündən baş verir. Meşə yanğmları iş və istirahət yerlərində ən adi təhlükəsizlik qaydalarmmgözlənilməməsindən-tonqal qalayıb onımla ehtiyatsız davranmaq, əkin yerlərində küləş və otun ehtiyatsız yandırılması, nasaz
texnika və aqreqatlardan istifadə olımması və s. nəticəsində törəyir. İldırımdan da meşə yanğınları baş verir.
Qış və yay otlaqlarmda yetişmiş buğda və афа zəmilərində, pambıq tarlalarında və çöl yanğınlarmm törəməsi də mümkündür.
Qışda baş verən təbii fəlakətlərdən biri güclü qar yağması və çovğun nəticəsində yaranan qar yığmlarıdır.
10-24 saatadək fasiləsiz yağan qar kənd yerlərində əhalinin təsərrüfat işlərinə və şəhər təsərrüfatına xeyli təsir göstərir. Xüsusən küləkli qar, çovğun mənfı təsiri daha da artırır, şəhər və rayonlararası nəqliyyatın işi pozulur.
Marxallar-qar uçqunları bütün yüksək dağlıq sahələrdə, xüsusən Balakən, Kəlbəcər, Ordubad, Qax və bir sıra digər rayonlarda müşahidə edilir. Bəzən güclü marxallar həcmi milyon kub metrə çatan qar uçqunun şəklində geniş ərazini əhatə edib çoxlu maddi zərərə, təlafatlara səbəb olur.
İstehsalat qəzaları da çox təhlükəlidir. Güclü istehsalat qəzası-sənaye müəssislərində, nəqliyyat vasitələrində və digər obyektlərdə istehsal prosesinin gözlənilmədən pozulması ilə əlaqədar madisərvətlərn məhv olunmasma deyilir. İnsan təlafatı ilə nəticələnən qəza halları, fəlakət (katastrofa) adlanır.
Respublikamızm ərazisindəki neft və qaz mədənləri, neftayırma və neft emalı zavodları, habelə güclü, təsirli zəhərli maddələr işlədilən, saxlanılan digər obyektlər istehsalat qəzaları ehtimalına görə təhlükəli obyektlər sayıla bilər. Ölkənin bir sıra rayonlannda son illərdə baş vermis istehsalat qəzalarının nəticələrindən məlumdur ki, belə obyektlərdə qəzalar adətən partlayş və yanğınlarla müşaiyət edilir, xeyli təlafatə, maddi itkitlərə səbəb olur.
Güclü təsirli kimyəvi zəhərli maddələrin ətrafa yaılması ilə baş verən istehsalat qəzaları daha fəlakətlidir.
Hər bir Respublikada əhalinin həyat fəaliyyətini təmin edən təmin edən elə obyektlər vardır ki, burada istehsalat məqsədləri üçün müxtəlif kimyəvi maddələrdən istifadə olunur.
İstehsalat qəzaları, adətən və çox vaxt işçinin istehsalat texnologiyasını pozması, texnikasınm düzgün istismarı və təhlükəsizlik qaydalarma dəqiq riayət
etməməsi, öz vəzifəsinə məsuliyyətsiz yanaşması və ya onun öhdəsindən gələ bilməməsi nəticəsində baş veirir.
Təbii fəlakətlərin, qəzalarm dağıdıcı gücü adamlara ağır psixoloji təsir göstərir, bunlarm gözlənilmədən baş verməsi və əhalinin fəaliyyətinə zəif hazırlığı isə bu təsiri daha da artırıb bir sıra hallarda çaxnaşmaya səbəb ola bilər.
Təbii fəlakətlər, qəzalar zamanı necə fəaliyyət göstərmək lazım olduğunu öyrənmiş şəxslər inamla və düzgün davranıb özlərini və başqalannı xilas edə bilərlər.