Moylar va maxsus suyuqliklar

4.3.2.2. Motor moylarining SAE buyicha klassifikastiyasi 
 
Amerika,  Osiyo  va  Afrikadagi  mamlakatlarning  ko’pchiligida  motor 
moylarining  SAE  J  300 buyicha qovushqoqlik klassifikastiyasida motor moylari 
uch guruhga bo’lingan: 
- «qishki  moylar»;  ularning  qovushqoqligi -5 va  -30
0
S oralig’idagi  haroratlar 
diapazonida  tavsiflanadi  va  «W»  (Winter  –  qish)  indeksi  bilan  belgilanadi,  qishki 
moylarning 6 klassi (0W, 5W.10W, 15W, 20W, 25W) mavjud; 
- «yozgi moylar»; ularning qovushqoqligi 100
0
S haroratda tavsiflanadi; yozgi 
moylarning 5 klassi (20, 30, 40, 50 va 60) mavjud; 
-  «xamma  mavsumbop  moylar»;  SAE  ning  «qishki»  va  «yozgi»  talablarini 
qoniqtiradi. Hamma mavsumbop moylar ikkilangan nomer   bilan belgilanadi (5W-
30,  10W-40,  15W-40,  20W-50  va  x.k.).  Bu  moylar  yuqori  qovushqoqlik  indeksi 
(koeffistienti)ga  ega.  Masalan,  SAE  10W-50  moy  ko’p  komponentli  ekanligini 
bildiradi. Birinchi raqam qishki moy   sifatiga mos; bu moy xarakteristikasi 100
0
S 
haroratda aniqlanadi. 
Qishki  moylar  uchun  past  haroratlarda  dinamik  qovushqoqlikning  maksimal 
qiymatlari  hamda  100
0
S  da  kinematik  qovushqoqlikning  minimal  qiymatlari 
belgilangan. 
Yozgi  moylar  uchun  100
0
S  da  kinematik  qovushqoqlikning  chegaralari  va 
150
0
S  da  hamda  10
6
  s
-1
  surilish  tezligida  dinamik  qovushqoqlikning  minimal 
kiymatlari o’rnatilgan. 
Qishki  va  hamma  mavsumbop  moylarning  har  bir  klassi  10
0
S  ga 
farklanadigan  haroratlardagi  dinamik  qovushqoqlikning  ikkiqiymati  bilan 
tavsiflanadi. Ulardan birinchisi tirsakli valni startyor bilan burash mumkin bo’lgan 
moyning  chegaraviy  harorati,  ikkinchisi  esa  -  sovuq  o’t  oldirish  jarayonida  moy 
nasosi  moyni  bosim  ostida  hayday  oladigan  chegaraviy  harorat  haqida  ma’lumot 
beradi.  Sovuq  o’t  oldirida  bosim  ostida  moylanadigan  uzellarda  quruq, 

---

48 
 
ishqalanishning oldini olish  uchun  moy  haydalishining chegaraviy  harorati albatta 
past buladi. 
Qovushqoqliklari  5W-50  va  20W-50  bilan  belgilangan  moylarni  taqqoslab, 
shunday  deyish  mumkin:  -30
0
S  haroratda  5W-50  moyi  qullanganda  dvigatel 
osonroq o’t oldiriladi; 20W-50 moyida esa dvigatelni o’t oldirish qiyinroq bo’ladi. 
Lekin, dvigateldagi harorat 90... 100
0
S gacha ko’tarilganda, bu moylarning «issiq» 
parametlari deyarli bir xil buladi. 
Dvigatel  ekspluatastiyasida  ikkinchi  parametrning  xam  axamiyati  katta, 
chunki  dvigatel  tez  qiziydi.  Shu  sababli  ishqalanayotgan  yuzalarda  etarli 
qalinlikdagi  moy  plyonkasini  va  moyning  etarli  darajadagi  katta  qovushqoqligini 
garantiyalash  kerak.  Katta  yuk  ostida  ishlaydigan  dvigatellar  ekspluatastiya 
qilinganda  ikkinchi  parametri  katta  bulgan  moy  tanlangani  ma’qul.  Ammo 
qovushqoqlik diapazoni katta bo’lgan ko’p komponentli moyni tayyorlash qiyin va 
u qimmatga tushadi. Shu sababli qovushqoqligi 5W-50 va 10W-50 bo’lgan moylar 
qovushqoqligi  10W-40  yoki  15W-5O  bo’lgan  moylarga  nisbatan  qimmatrok, 
buladi.