Moylar va maxsus suyuqliklar

Neft mahsulotlarining kimyoviy tarkibi 
Neft  maxsulotlari  tarkibidagi  barcha  uglevodorodlarning  kimyoviy 
strukturasi bo’yicha quyidagi 3 xil guruxga bo’linadi: 

---

9 
 
1. Parafin uglevodorodlar. 
2. Naften uglevodorodlar. 
3. Aromatik uglevodorodlar. 
1. Parafin uglevodorodlar, kimyoviy formulasi: C
n
H
2n-2
 
Parafin  uglevodorodlar  neftning  tarkibida  asosan  past  temperaturada 
qaynaydigan(yengil)  fraktsiyalarda  ko’proq  bo’ladi.  Bu  uglevrdorodlarning 
birinchi  4  ta  vakili  0
0
S  xaroratga  va  0,1  MPa  bosim  ostida  gaz  holatida  bo’ladi. 
Bularga:  metan  CH
4
,  ètan  S
2
N
6
,  propan  S
3
N
8
,  butan  S
4
N
10
    kiradi.    Parafin 
uglevodorodlarining  beshinchi  vakili  pentan  S
5
N
12 
dan  S
16
N
34
  vakiligacha  suyuq 
holatda va S
17
N
36
 dan boshlab qattiq holatda bo’ladilar. 
Parafin  uglevodorodlar  kimeviy  strukturasiga  qarab  ikki  xil  guruxga 
bo’linadi: 
- normal-parafin uglevodorodlar: 
- izomer-parafin uglevodorodlar. 
Normal  parafin  uglevodorodlarda  uglerodlar  va  vodorod  o’zaro  to’g’ri 
zanjir  orqali  bog’langan  bo’ladi.  Masalan,  oktan  S
8
N
18
  ning  kimeviy  strukturasini 
ko’ramiz: 
 
          N       N       N       N       N        N       N       N 
                                                                    
              N    S     S       S      S      S      S     S        S    N 
                                                           
         N       N       N       N        N      N        N       N 
 
Benzin  tarkibida  normal-parafin  uglevodorodlarning  bo’lishi  maqsadga 
muvofiq  emas,  chunki  shunday  uglevodorod  bo’lgan  yonilg’i  dvigatelda  yomon 
yonadi. Normal-parafin uglevodorodlar yuqori harorat ta’siriga beqaror bo’lib, tez 
oksidlanadi  va  detonatsion(portlab)  yonishi  tufayli  tezyurar  dizel  yonilg’isining 
o’z-o’zidan alangalanish qobiliyatini oshiradi. Normal-parafin  uglevodorodlarning 
qotish  harorati  yuqori  bo’lgani  uchun  ular  ko’proq  yozgi  sort  dizel  yonilg’i  va 
moylarida ishlatiladi. 
Izomer-parafin 
uglevodorodlar 
normal-parafin 
uglevodorodlarning 
izomerlari  hisoblanadi.  Ular  turli-tuman  tarmoqlangan  strukturalar  hosil  qiladi. 
Bitta  oktanning  kimyoviy  formulasiga  S
8
N
18
  izooktanlar  deb  ataluvchi  17  xil 
birikma javob beradi. Ularning tarkibidagi èlementlar bir xil bo’lsa ham, ular turli 
xil tuzilishga ega (molekulalarda atomlar turlicha joylashadi). Shuning uchun ham 
ularning kimyoviy va fizikaviy xossalari har xildir. 
Masalan: 17 ta izooktandan biri 2,2,4-trimetilpentan deb ataluvchi birikma 
ko’yidagicha tuzilishiga ega: 
 
 
 
         
 

---

10 
 
                             N                       N 
                                        
        N         N    S  N   N       N      S      N         N 
                                                 
        N        S        S          S          S          S      N       
                                                  
          N     N          S         N          N           N                 N 
                             
                              N 
 
Izomer-parafin  uglevodorodlar  benzin  tarkibida  qancha    ko’p  bo’lsa, 
shuncha yonilg’i to’liq yonadi. 
        2. Naften uglevodorodlar, kimeviy formulasi: CHH