Moyni qabul qilgich; 6 moy kelish kanali. 8-rasm. Reaktiv sentrifuganing ishlash sxemasi

Detonatsiyali yonish. Detonasiya - ishchi aralashmani o‘z- 
o‘zidan yonib ketishi natijasida, yonish jarayonini jadallik bilan 
tugashi tufayli hosil boigan, toiqinli zarbani ovoz tezligidan ham 
yuqori tezlikda (1500...2000 m/s) tarqalishidir. Aralashma normal 
yonganda esa alangani o‘rtacha tarqalish tezligi 10...40 m/s atrofida 
boiadi. Detonatsiyali yonishda alangani tarqalish tezligi me’yor- 
dagi yonishga nisbatan o‘rtacha 50...100 marotabagg ko‘p boiadi. 
Bu hodisani portlash deb aytsa ham boiadi.
Detonatsiyali yonishning tashqi belgilariga quyidagilami 
keltirish mumkin:
- metall bilan metall to‘qnashganda eshitiladigan “chirillagan” 
ovoz;
- dvigatelning titrashi va noturg‘un ishlashi;
- ovoz o‘chirgichdan chiqayotgan qora tutun.
Dvigateldagi chirillagan ovozni klapanni yoki porshen bar-
m ogini o‘zining tirqishidagi “o‘ynashi” deb tushunmaslik kerak. 
“Chirillagan” ovoz silindming ichidagi detonatsiyali yonishni, ya’ni 
portlashni, silindr devorlari, suv giloflari va silindrlar bloki devor- 
laridan filtrlanib o‘tgandagi ovozi, deb tushunish to‘g‘ri boiadi.
230

---

Detonatsiya so‘zining asosi “ton” so‘zi bo‘lib, bir me’yorda 
chiqayotgan ovoz ma’nosini beradi. Detonatsiya esa “ton” so‘z aso- 
sining aksini bildiradi, ya’ni detonatsiyaning lug‘aviy ma’nosi - yot 
ovoz deganidir.
Benzinlaming detonatsiyaga turg‘unligi uning uglevodorodli 
tarkibiga bog‘liq. Detonatsiyaga turgunligi esa oktan soni bilan 
baholanadi. Oktan soni qancha yuqori bo‘Isa, detonatsiyali 
yonishning ehtimoli shuncha kam bo‘ladi.
Oktan soni ikki xil uslubda aniqlanadi:
1. Motor uslubi (IT9-2M qurilmasida).
2. Tadqiqot (исследовательский) uslubi (IT9-6 qurilmasida).
Oktan soni - benzinlami detonatsiyaga turg‘unligini shartli
o‘lchov birligi hisoblanadi.
Masalan: A-76; A - avtomobil benzini, “76” motor uslubida 
aniqlangan oktan soni.
AI-95; A - avtomobil benzini, “I” - oktan soni (исследова­
тельский) (tadqiqot) uslubida aniqlangan, “95” - oktan soni;
Demak, belgida “I” harfi bo‘lsa oktan soni исследова­
тельский (tadqiqot) uslubida aniqlangan bo‘ladi, faqat “A”ning o ‘zi 
boisa, oktan soni motor uslubida aniqlangan boiadi.
Oktan soni ikkala uslubda o‘lchansa, o‘rtada farq kelib chiqadi, 
ya’ni исследовательский (tadqiqot) uslubda 7...10 birlikka ko‘p- 
roqni tashkil etadi.