Mт1 Qishloq xo‘jaligi maxsulotlarini saqlash usullari

Qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini saqlash usullari har xil boʻlishi mumkin, lekin ularning asosiy toifalari quyidagilardir:
1. Tabiiy saqlash: Bu usulda mahsulotlar tabiiy sharoitlar ostida saqlanadi. Misol uchun, oʻsimliklar tarqalishi, mevalar va sabzavotlar oshiq suvda yoki quruq iklimda saqlanishi mumkin. Bu usul bilan saqlangan mahsulotlarning asosiy xususiyati, ularning tabiiy xususiyatlarini saqlashdir. Bunday mahsulotlar esa koʻp yillik saqlanishi mumkin emas.
2. Tuzilgan saqlash: Bu usulda mahsulotlar oʻzgartirilmagan holda saqlanadi. Mahsulotlar quruqlaydigan, sovuqlaydigan yoki qaynatilgan holda saqlanishi mumkin. Masalan, mevalar va sabzavotlar quruqlovchi usullar bilan saqlanadi, sut va sutyogʻi oʻsimliklardan tayyorlanadigan yogʻlar esa qaynatilgan holda saqlanadi. Bu usul bilan saqlangan mahsulotlar koʻp yillik saqlanishi mumkin.
3. Kimyoviy saqlash: Bu usulda mahsulotlarga kimyoviy moddalar qoʻshiladi, ularning saqlash muddati uzayadi. Misol uchun, ximikatli moddalar, antioksidantlar, qogʻoz va plastmassa qutilar orqali mahsulotlarni saqlashda foydalaniladi. Bu usul bilan saqlangan mahsulotlar koʻp yillik saqlanishi mumkin.
4. Elektronik saqlash: Bu usulda mahsulotlar elektronik vositalar orqali saqlanadi. Mahsulotlar tozalanmaydi, harorat va namlikni barqaror saqlash imkonini beradi. Bu usul bilan saqlangan mahsulotlar uzun muddatli saqlanishi mumkin.


MТ2 Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini saqlash tarixi – Qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini saqlash tarixi uzun yillar davom etgan va qishloq xoʻjaligi faoliyatining integral qismi boʻlib kelgan. Mahsulotlar saqlashning asosiy maqsadi, oʻzaro bogʻliqlikni taʼminlash, sezonal mahsulotlarni yili boʻyicha taʼminlash va oʻzaro aloqalarni tuzatishdir.
Mahsulotlarni saqlash tarixi esa odamlarning qishloq xoʻjaligi bilimini oʻrganish va rivojlantirish jarayonida rivojlangan. Bu tarixga misol sifatida, quruq mevalar va sabzavotlar, sut mahsulotlari, un, shakar, yogʻlar va boshqalarining saqlash usullari kiradi.
Inson qishloq xo’jalik mahsulotlarini iste’mol qila boshlagandan buyon uni saqlash va qayta ishlash bilan shug’ullanib keladi. Etishtirilgan mahsulotni nobud qilmasdan va sifatini pasaytirmasdan saqlash, undan unumli foydalanish qadimdan inson ehtiyojlarining asosiylaridan biri bo’lgan. Кo’chmanchi halqlar yig’ilgan meva urug’larni saqlash uchun maxsus erto’lalar ko’rishgan. Qabilalar o’troq bo’lib yashay boshlagan paytda ortiqcha mahsulotlarni saqlash, shuningdek zararkunandalardan asrashni o’rgana boshlashgan. Mamlakatimizni turli hududlarida olib borilgan arxeologik qazilmalar qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash quldorlik tuzumi davridayoq amalga oshirilganligidan dalolat beradi. Bu erlardan maxsulotlar saqlanadigan ko’za va boshqa idishlar topilgan. Markaziy Osiyo jumladan O’zbekiston sharoitida ham qadimdan qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash va qayta ishlashga katta e’tibor berib kelingan. Mintaqamizda ob-havo bir kecha-kunduz davomida ham o’zgarishi mumkin. Go’sht, yog’, sut, baliq, tuxum kabi mahsulotlar issiqda tez buziladi, juda qattiq sovuqda esa sabzavot va mevalar muzlab qoladi.
O’zbekistonda qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlashning eng qadimgi usullaridan ko’mib yoki osib saqlash, mevalardan qoqi olish uchun quritish kabilar keng qo’llanilgan. Mahsulotlarni saqlash, qayta achitish, sabzavot, don, meva, go’sht, qazi va tuxumni erga ko’mib saqlash, poliz mahsulotlarini osib saqlash, turli meva, qovun, pamildoridan qoqi tayyorlash, uzum, ukrop, kashnich, rayxon, jambil va qizil qalampirni quritish amalda keng qo’llanib kelingan. Asosan quruq mahsulotlar tez buzilmaydiganlar hisoblanib, ular quruq joyda, shisha, chinni yoki sopol idishlarda, yopiladigan kog’oz qutilarda saqlangan. Don va un asosan qoplarda, katta ko’za, xum yoki qutilarda saqlangan.
Qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash va qayta ishlash bo’yicha Markaziy Osiyoda IX-XI asrlarda bir qator asarlar yaratildi. Ularda dehqonchilik mahsulotlarini qayta ishlash tilga olingan. Ular bu mahsulotlarning foydaliligini va ularni qishin-yozin iste’mol qilish zarurligini bayon etganlar. Donni saqlash va qayta ishlash korxonalari hozirgi holga kelguncha uzoq rivojlanish yo’lini bosib o’tdi. Don tegirmoni tarixi mashina sistemasini asta rivojlanishi va ishlab chiqarish usullarini o’zgarishini o’z ichiga oladi. Suv tegirmonidan foydalanish birinchi marta eramizdan avvalgi X-asr boshlarida quldor Ueartu davlatida suv g’ildiraklari o’rnatilgan tegirmonlarda qo’llanilgan. Inson qachondan boshlab donni oziq-ovqat sifatida iste’mol qilayotganini aniq aytish qiyin.