Muallif: Shaybonov Muhsinbek 27/03/2023 03: 53: 18

Operatsion tizimlarning jarayonlari boshqaruvi. 
Operatsion tizimlarning jarayonlari boshqaruvi - bu kompyuter tizimlarini 
yuritish va boshqarish uchun o'zgaruvchilarni boshqarish, tizim resurslarini 
boshqarish va yukni o'zgartirishni o'z ichiga oladi. Operatsion tizim boshqarish 
jarayoni, kompyuter tizimlarida faoliyat ko'rsatadigan dasturlar, protsesslar va 
xizmatlarni boshqarishga yordam beradi. Bu jarayonning bir qismi, kompyuter 
tizimlarida amalga oshiriladigan ma'lumotlarni saqlash, birlashtirish, qayta ishlash 
va yuklashga asoslangan ma'lumotlar tizimi (DBMS 
англ.
 Database Management System
- ma'lumotlar bazasini (ma'lumotlar bazasini) yaratish va ma'lumotlarni boshqarish 
(kiritish, yangilash, o'chirish va tanlash) imkonini beradigan dasturlar to'plami.) 
bilan bog'liq bo'lishi mumkin. [2] 
Operatsion tizim boshqarish jarayonida bir nechta muhim vazifalar o'z ichiga 
oladi, masalan: 

---

Muallif: Shaybonov Muhsinbek 
27/03/2023 03:53:18 
1. Resurslar boshqarish: Operatsion tizim, kompyuter tizimida mavjud 
bo'lgan xotirani, ishlab chiqarish markazlarini, qurilmalarni va boshqa resurslarni 
boshqaradi. 
2. Protsesslar boshqarish: Operatsion tizim, kompyuter tizimida faoliyat 
ko'rsatadigan dasturlarni va protsesslarni boshqaradi, ularning ishga tushirilishini, 
o'chirilishini va bajarilishini nazorat qiladi. 
3. Foydalanuvchilar boshqarish: Operatsion tizim, foydalanuvchilar 
tomonidan tizimga kirish, foydalanuvchi hisobini boshqarish va amalga oshirilgan 
vazifalarni nazorat qilishni o'z ichiga oladi. 
4. Xavfsizlik: Operatsion tizim, kompyuter tizimida mavjud bo'lgan 
ma'lumotlarni himoya qiladi va tizimdan foydalanuvchilar tomonidan kirib 
keladigan xavfsizlik masalalarini hal qiladi. 
5. Tarmoqlash: Operatsion tizim, tarmoqlar orqali tizim bilan bog'liq 
ishlarni bajarishni ta'minlaydi, masalan, tarmoq ustida ma'lumot almashish va 
boshqa tarmoq xizmatlaridan foydalanishni ta'minlash. 
Bu vazifalar operatsion tizimlarning jarayonlarida bajariladi va ular tizimning 
ish faoliyatini ta'minlaydi. [2] 
Jarayonlarni rejalashtirish har bir darajasi uchun, har turli juda Ko`p 
algoritmlarni taklif qilish mumkin. Qaysi algoritmni tanlash, xisoblash tizimi 
yechadigan masalalar va biz rejalashtirishdan foydalanib erishmoqchi bo`lgan 
maqsadlarimizga bog`liqdir. Bu maqsadlar quyidagilardir. 
▪ 
Xaqqoniylik – kompyuter tizimida, xar bir jarayon va to`shiriq uchun 
protsessordan foydalanish vaqtining ma’lum qismi ajratilishiga kafolat berish. 
Ya’ni, bir foydalanuvchi jarayonni xar doim `rotsessor vaqtini band qilishi va 
boshqa foydalanuvchi jarayoni bajarilmay turishiga yo`l qo`ymaslik. 
▪ 
Samaradorlik – protsessor ish vaqtining xamma 100%ni band qilishga 
xarakat qilish. Bunda u, bajarishga tayyor jarayonlarni kutib turishi kerak emas. Real 
xisoblash tizimlarida `rotsessor yuklanishi 40ta 90%gacha o`zgarib turadi. 
▪ 
To`liq foydalanish vaqtining qisqarishi(turn aroid time) –jarayonni 
starti yoki to`shiriqni yuklashga navbat qo`yishi va uni tugallashi orasidagi minimal 
vaqtni ta’minlash. 
▪ 
Kutish vaqtini qisqartirish – jarayonlarning tayyor xolati va yuklashga 
navbatni berish vaqtini qisqartirish. 
▪ 
Javob berish vaqtini qisqartirish – jarayonning interaktiv tizimlarda 
foydalanuvchi so`roviga javob berish uchun kerak vaqtini minimallashtirish. 
Rejalashtirishning qo`yilgan maqsadlariga bog`liq bo`lmagan xolda, algoritmlar 
quyidagi xossalarga ega bo`lishi kerak. 
▪ 
Aniq bo`lishi kerak, masalan, bitta to`shiriq xar doim bir xil vaqda 
bajarilishi zarur. 
▪ 
Minimal 
xarajatlar 
bilan 
bog`liq 
bo`lishi 
kerak. 
Masalan, 
protsessorning xar bir yuz millisekundiga, jarayon o`zining bajarilishiga qaysi 

---

Muallif: Shaybonov Muhsinbek 
27/03/2023 03:53:18 
protsessorni olishi mumkinligini aniqlash uchun 200 millisekund kerak bo`lsa, 
bunday algoritmni qo`llash maqsadga muvofiq emas. 
▪ 
Xisoblash tizimi resurslarini bir xil taqsimlash zarur, bunda kam 
foydalaniladigan resurslarni band qiladigan jarayonlarga imtiyoz berish kerak. 
▪ 
Masshtablashtirish xossasiga ega bo`lish, ya’ni yuklama oshganda 
ishlovchanlik qobiliyatini yo`qotmaslik. 
Yuqorida keltirilgan maqsad va xossalar bir–biriga qarama –qarshidir. 
Algoritmni bir kriterist(ko`rsatgich) nuqtasi nazaridan yaxshilasak, ikkinchisi nuqtai 
–nazaridan xolat yomon tomonga o`zgaradi.