Mualliflar: Abduraxmanov. P., fizika-matematika fanlari doktori, professor, Egamov U., fizika-matematika fanlari

Aj b * (³³.^J)
buerda juo - magnit doimiysidir.


100

49. 
    - rasm. Tok yunalishlari bir xil bulgan utkazgichlar
    

49. 
    - rasm. Tok yunalishlari xar xil bulgan utkazgichlar
    

orasidagi ta’sir etuvchi orasidagi ta’sir etuvchi kuchlar kuchlar
Tok kuchi XBT da Amperda ulchanadi. Amper,mikdor jixatidan vakuumda bir - biridan 1 metr masofada joylashgan, ikkita parallel tokli utkazgichlar orasida 210 Nyutonga teng uzaro ta’sir kuchini xosil kiluvchi tok kuchiga tengdir. Ikkinchi tarafdan, tok kuchi 1 Amper bulganda, 1 sekund ichida utkazgichning kundalang kesimi yuzasidan utayotgan zaryadlar mikdori 1 Kulonga teng bo’ladi.
Agar I₁ = I₂ = 1A, i = b = 1 m bo’lsa, u xolda,


F =


№ 0 ^{2 1}1 ^I 2 ⁱ


4 p


b


(33.2)


ifodadan magnit doimiysini xisoblash mumkin


4nb ■ F 12,56 ■ 1 ■ 2-10^_7 H


2111₂i


A"


₇ N
12,56 40“⁷


A²


(33.3)


YAkindan ta’sir nazariyasiga kura, xar kanday tokli utkazgich (yoki xarakatlanuvchi zaryad) kushni nuqtalarda, ya’ni uz atrofida magnit maydonini xosil kiladi. Magnit kuchlarining paydo bulishini kuyidagicha tushuntirish mumkin: ikkita +q₁ va - q₂ zaryadlar bir -


101

	2	2
o 4ns0r u	! S 3 ^1 2 ^4S 1 c V	1 -^s c^2

s


c


(33.5)


Bu ifodaning ung tomonidagi birinchi kushiluvchi - elektr tortishish kuchlarini, ikkinchisi esa - ancha zaif bulib, xarakatlanuvchi zaryadlar urtasidagi magnit itarish kuchini ifodalaydi.


1


102

	2
3 4ns0r ^	- V.

m


4le₀ r ³


qq^{? v}
.2' „2


\


1 - V⁰
S


(33.6)


v << c bulganda magnit kuchlarini, elektr kuchlariga nisbatan xisobga
olmasa xam bo’ladi.
Agar elektronlar metall utkazgichda xarakatlanayotgan bo’lsa,
kushni utkazgichdagi elektronlar orasidagi uzaro itarish kuchlari,
elektronlar va panjaralardagi musbat ionlarning uzaro tortishish
kuchlari bilan muvozanatlashadi, xarakatlanuvchi elektronlar
orasidagi magnit kuchlari esa kushiladi. Elektronlar sonining
kupligi natijaviy magnit kuchlarini sezilarli bulishiga olib
keladi. X,osil bulgan magnit kuchi - kuzgalmas sanok tizimidan,
zaryadlar xarakatlanayotgan sanok tizimiga utishdagi elektr
kuchlarining Lorens almashtirishlari natijasidir.
Magnit doimiysini 2 _ ⁿo deb belgilab, v² — (-v )²
£₀^s
ekanligini xisobga olib, magnit kuchini kuyidagicha yozish mumkin:
no q^[v'^{r J}
2


Fm ’ _ q 1V, ^ ^J₂J _ q 1[v •, B J, (33.7)


4^r ³ J1 -


B _ noq^[v'^rJ


Bu erda ^B _ 1 — - magnit maydon induksiya vektoridir.
4jg \k ^V


s ²


Magnit maydon induksiyasi kuzgalmas q zaryaddan G - radius -
vektor uzoklikdagi nuqtadan v' tezlik bilan xarakatlanuvchi q₁ zaryadning xosil kilgan magnit maydonini xarakterlovchi kattalikdir.
XBTda magnit maydon induksiyasi «Tesla» (Tl) bilan ulchanadi va u 1 N/A m ga tengdir.


103

Elektr maydon kuchlanganligi E va magnit maydon induksiyasi B bulgan nuqtada v - tezlik bilan xarakatlanayotgan q zaryadga ta’sir etuvchi kuch - Lorens kuchi deb ataladi va kuyidagicha ifodalanadi:

F = q (E + [v, B ]), (33.8)
Fakat magnit kuchi bulgan xolda:


^Fm = q t^V> ^{B ]}, (33.9)


ga teng bo’ladi.






53 - rasm. Xarakatlanayotgan zaryadga ta’sir etuvchi Lorens kuchi


53 - rasmda zaryadning xarakat tezligi va magnit maydon induksiyasi vektorining yunalishlari yotgan tekislikka
perpendikulyar bulgan ^F - Lorens kuchining yunalishi keltirilgan.

30. 
    - §. Amper konuni
    

Induksiyasi B bulgan magnit maydoniga, uzunligi di, kundalang kesim yuzasi S va I - tok utayotgan utkazgich joylashtirilgan bulsin (54 - rasm).
O
Utkazgichning birlik xajmida p₀ - elektronlar bulib, ular urtacha v - tezlik bilan xarakatlanayotgan bo’lsa, ularning xar biriga shunday kuch ta’sir kiladi:


104

f = - e[c, B ]

(34.1)


dl


\\\\


© © - © ©