Mualliflar: Abduraxmanov. P., fizika-matematika fanlari doktori, professor, Egamov U., fizika-matematika fanlari

276




xususiyatini inobatga olib, ularning xarakati va uzaro ta’sirlashishi konunlarini ifoda kilish uchun kvant mexanikasi yaratildi. Kvant mexanikasi, asosan Plank gipotezasi, SHredinger, Geyzenberg, Dirak va Eynshteynlarning ilmiy ishlariga asoslangandir.
De Broyl to’lqinining fizikaviy tabiatini chukurrok tasavvur etish uchun, yorug’lik to’lqinlari va mikrozarrachalar uchun kuzatiladigan difraksiya manzaralarini takkoslab kuramiz.
Yorug’lik to’lqinlari difraksiyasi manzarasida, fazoning xar xil nuqtalarida, to’lqinlar bir-birini ustiga tushishi sababli, natijaviy tebranish amplitudalari gox kuchayishi, gox susayishi mumkin. Yorug’lik tabiatiga kura, difraksiyaviy manzara jadalligi yorug’lik to’lqini amplitudasining kvadratiga proporsionaldir

1. 
   ~ A²
   

Foton nazariyasiga asosan, jadallik difraksiyaviy manzara kuzatiladigan nuqtaga tushayotgan fotonlar soni bilan aniklanadi (Nh).
Bitta foton uchun amplituda kvadrati, bu yoki boshka nuqtaga fotonning tushish extimolligini belgilaydi.
Mikrozarrachalar uchun kuzatiladigan difraksiyaviy manzara, xar xil yunalishlarda sochilgan va kaytgan mikrozarrachalar oqimining notekis taksimlanishi bilan xarakterlanadi. Difraksiyaviy manzara maksimumlari, to’lqin nazariyasiga asosan, de Broyl to’lqinlar jadalligi katta bulgan yunalishlarga mos keladi. Boshka tarafdan, De Broyl to’lqinlari jadalligi, zarrachalar soni kup bulgan joyda katta bo’ladi, ya’ni de Broyl to’lqini jadalligi fazoning berilgan nuqtasiga tushayotgan fotonlar sonini belgilaydi. SHu sababli, mikrozarrachalarda kuzatiladigan difraksiyaviy manzara statistik (extimollik) konuniyatdan iborat bo’ladi.
Demak, kvant nazariyasining eng muxim xususiyatlaridan biri mikrozarrachaning xolatini ta’riflashda extimollik nazariyasidan foydalanish zaruriyatidir.
1926 yilda M.Born to’lqin konuniyati bilan, mikrozarrachaning fazoda bulish extimolligi emas, balki extimollik amplitudasi - щ (x,y, z, t) uzgaradi deb taklif etdi.
щ (x, y, z,t) kattalik - u funksiya yoki tulsin funksiyasi deb ataladi. Extimollik amplitudasi mavxum bulishi mumkinligi uchun,


277