Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiyali

Bo‘lish belgilari: «/», «:».
Aslida, matematikada bo‘lish amalini ifodalash uchun hali hanuz turli belgilardan foydalanilmoqda. Masalan, ba’zi matematika kitoblarida «÷» ishorasi ham bo‘lishni bildirsa, boshqalarida «/», va yana ayrimlarida «:» ham bo‘lish kerakligini bildiradi. «÷» belgisini qo‘llashni 1659 yilda nemis matematigi Iogann Ran (1622-1676) o‘zining «Teutsche Algebra» asarida boshlab bergan (aytgancha, uning asarida ko‘paytirish amalini yulduzcha, ya'ni, * belgisi bilan ifodalangan, bilasiz, bu belgi hozirda ham ko‘paytirish amalini ifodalash uchun keng qo‘llaniladi. Ayniqsa, dasturchilar bu ko‘paytirish amali sifatida faqat * ni tan olishadi ). Hozirda, bo‘luv amali asosan qiya to‘g‘ri chiziq, ya'ni, «/» orqali ifodalanadi. Ushbu belgini bo‘lish amali uchun taklif qilgan olim ham Uilyam Otreddir. Leybnits esa, bo‘lish uchun «:» ni qo‘llashni ma’qul ko‘rgan. Chunki, bo‘lish amali uchun «:» belgisidan foydalanishni ham aynan Leybnitsning o‘zi, 1684-yilda chop etilgan «Acta Eruditorium», ya'ni, «Olimlar dalolati» nomli asarida boshlab bergan edi. Algebrada esa, bo‘lish uchun bo‘linuvchi va bo‘luvchi o‘rtasida gorizontal to‘g‘ri chiziq chizib, ya'ni, a/b ab ko‘rinishida yoziladi. Buning sababi oddiy:

Asosiy matematik belgilar va ularning paydo bo‘lishi
Belgi	Nomi	Eng birinchi qo‘llagan, yoki, fanga taklif qilgan shaxs	Qo‘llashga kiritilgan yili
%	foiz	Italiyalik ismi noma'lum harf teruvchi	1425
√x	ildiz	Kristof Rudolf	1525
()	qavs	Mikael Shtifel	1544
°,′,″	Gradus, minut, sekund (burchak uchun)	Jak Peltye	1558
 4 7 1 3	o‘nli kasr (hozirda 4,713 tarzida yoziladi)	Simon Stevin	1558
A,a,B,b	Noma'lumlar, yoki, qiymatlarni shartli ifodalash uchun harflarni qo‘llash	Fransua Viet	Aniq yili ma'lum emas
log	Logarifmlar	Edvard Rayt	1616
«,» yoki, «.»	o‘nli kasr uchun vergul yoki nuqta qo‘yish	Jon Neper	1617
	Katta va kichik belgilari	Tomas Garriott	1631
sin x va cos x	Trigonometrik funksiyalar, sinus, kosinus	Uilyam Otred	1632
┴	Perpendikulyar	Pyer Erigon	1634
a^n	Daraja ko‘rsatkichi	Rene Dekart	1637
x,y,z	Noma'lum son	Rene Dekart	1637
∫	integral	Leybnits	1675
d y/d x	Hosilaning funksiyasi	Leybnits	1675
π	Aylana uzunligining diametriga nisbati	Uilyam Jons	1706
e	Natural logarifmlarning asosi	Leonard Eyler	1727
y=f(x)	Matematik funksiyalar	Leonard Eyler	1734
∑	Yig‘indi	Leonard Eyler	1755
i	Mavhum son	Leonard Eyler	1777
a+bi	Murakkab sonlar	Leonard Eyler	Noma'lum
≠	Teng emas	Leonard Eyler	Noma'lum
y'=f'(x)	hosila	Lagranj	1797
n!	Faktorial	Kristian Kramp	1808
∏	hosila	Gauss	1812

Trigonometrik funktsiyalar

Ular masofani va balandlikni hisoblash uchun ishlatiladi. Ular burchaklariga ko'ra, to'rtburchaklar uchburchakning tomonlarini aniqlash uchun o'rnatiladigan nisbatlar sifatida aniqlanishi mumkin. Oltita funktsiya mavjud, ular quyidagi belgilar orqali farqlanadi:

• 
  Ko'krak (Sen) = burchakka qarama-qarshi oyoq va gipotenuza orasidagi bog'liqlik.
  
• 
  Kosinus (cos) = burchakka bog'langan oyoq va gipotenuza o'rtasidagi bog'liqlik.
  
• 
  Tangens (oftobda qorayish) = to'rtburchaklar uchburchakning yonma-yon va qarama-qarshi tomonlari orasidagi bog'liqlik.
  
• 
  Xavfsiz (sek) = gipotenuza va qo'shni oyoq orasidagi nisbat.
  
• 
  Cosecant (csc) = gipotenuza va qarama-qarshi oyoq orasidagi nisbat.
  
• 
  Kotangens (karyolası) = qarama-qarshi oyoq va qarama-qarshi oyoq orasidagi nisbat.