Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti g. Tulenova, D. Sagdullaeva

57
 
mafkurasini ishlab chiqish uchun ham foydalidir. 
Miloddan avvalgi I minginchi asr hamda eramizning I-II asrlarida moniylik 
harakati va ta’limoti vujudga kelgan. Uning asoschisi Moniy (216—217 yy.) 
hisoblanadi. Moniylik zardushtiylik va xristianlikning sintezidir. Mazkur 
ta’limotga ko’ra, borliqning ikkita substantsiya asosini — yorug’lik, yaxshilik, ruh 
olami va zulmat tashkil qiladi. Moniylik ta’limoti hukmron ruhoniy zodagonlar 
ta’limotidan farqli o’laroq, muhim ma’naviy qadriyatlar — boshlang’ich adolat, 
erkinlik, mehnatga intilish kabilarni targ’ib qildi. 
Ijtimoiy-falsafiy fikrlarning paydo bo’lishi, rivojlanishi va namoyon 
bo’lishi xususida yuqorida qayd etib o’tilganlarning hammasi ayrim 
tadqiqotchilarning falsafiy tafakkur Sharq xalqlarida bo’lgan emas, falsafiy ta’limot 
ular uchun mutlaqo yot, falsafa to’la ma’nosi bilan G’arbda boshlangan, degan 
da’volarining puch va tarixiy haqiqatga tamomila zid ekanligini ko’rsatib va 
isbotlab turibdi. 
 
2.3. O’rta Osiyoda O’rta asrlardagi falsafiy ta’limotlar. 
 
V—VI asrlarga kelib hukmron ruhoniylarga, zardushtiylikka qarshi 
qaratilgan Mazdak (770—529 yy.) boshlab bergan Mazdak ta’limoti shakllandi. 
Eronda keng tarqalgan Mazdakiylik ta’limotiga binoan, olamda bo’ladigan jarayonlar 
ongli va biror maqsadni ko’zlab harakat qiluvchi ezgulik, yorug’lik manbai bilan ko’r-
ko’rona va tasodifiy harakatlanuvchi qorong’ulik (joxillik) manbai o’rtasidagi kurashdan 
iborat. Bu kurash «yaxshilik»ning ustidan muqarrar g’alabasi bilan tugallanadi. 
Mazdakizm dehqonlar, ularning huquqlarini himoya etib, tenglik, adolat o’rnatishga 
xizmat qildi. 
Tarixdan ma’lumki, VI-VII asrlarda shimolda Turk xoqonligi vujudga kelib, u 
Erondagi sosoniylar bilan uzoq, kurash olib bordi va O’rta Osiyo xalqlarini o’ziga 
qaratdi. Bu yerda qadimgi turk tili tarqala boshladi. VIII asrga kelib mintaqamizni 
arablar istilo qiladilar va ular o’zlari bilan Islom dinini olib keladilar va bosib olgan 

---