Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti r. R. Ibraimov, D. А. Davronbekov, M. O. Sultonova, E. B. Tashmanov, U. T. Aliyev «simsiz aloqa tizimlari va dasturlari»

FD
 
Nutq
 
PCHF
 
Т kechiktirish
 

---

56 
amplitudasi 1.32-rasmda signallar turkumi ko‘rinishida tasvirlangan 
to‘rtta ko‘rsatilgan qiymatlarni qabul qilishi mumkin. 
1.32- rasm. FM-4 radiosignal signallar turkumi 
Ikki bitlardan har bir guruh mos fazaviy burchakdan iborat 
bo‘ladi barcha fazaviy burchaklar bir-birlaridan 90°ga ortda qoladi. 
Ko‘rinib turibdiki, signal nuqtasi haqiqiy yoki mavhum o‘qdan 45°ga 
ortda qoladi. 
Bu modulyatsiyalash usuli quyidagi tarzda ishlatilishi mumkin. 0, 
1, 1, 0, 0, 1, 0, 1, 1, 1, 0, 0, …uzatiladigan bitlar ketma-ketligi ikkita 
juft 0, 1, 0, 0, 1, 0, … va toq 1,0,1,1,1,0,… ketma-ketliklarga 
bo‘linadi. 
Bu ketma-ketliklardagi bir nomerli bitlar juftliklarni tashkil etadi, 
ularni kompleks bitlar sifatida qarash mumkin. Kompleks bitning 
haqiqiy qismi toq nimketma-ketligi, mavhum qismi esa juft nimketma-
ketligi bo‘ladi. Bunday usulda olingan kompleks bitlar exp{j2πf
0
t} 
tshuvchi tebranishni modulsiyalash uchun ishlatiladigan ularning 
haqiqiy va mavhum qismlari +1 yoki –1 qiymatlarili 2T
c
davomiylikdagi to‘g‘ri burchakli elektr impulslar kompleks ketma-
ketligiga o‘zgartiriladi. Buning natijasida FM-4 (KFM) radiosignal 
olinadi. 
Bitta kompleks bitni ko‘rib chiqamiz. I simvol bilan bu bitning 
haqiqiy qismidan olingan bitni (bu toq nimketma-ketlik qiymati), Q
simvol bilan esa bu kompleks bitning mavhum qismidan olingan bitni 
(bu juft nim ketma-ketlik qiymatiga mos keladi) belgilaymiz. I va Q 
simvollar +1 yoki –1 qiymatlarni qabul qilishi mumkin. Quyidagi 
ma’lum tengsizliklarni yozish mumkin: 
Маvhum 
qism
 
Haqiqiy qism
 

---

57 
.
2
}
2
exp{
}
2
exp{
)
2
sin(
,
2
}
2
exp{
}
2
exp{
)
2
cos(
0
0
0
0
0
0
















j
t
f
j
t
f
j
Q
t
f
Q
t
f
j
t
f
j
I
t
f
I






U holad quyidagi signalni shakllantirish mumkin: 


.
}
2
exp{
)
(
}
2
exp{
)
(
2
1
)
2
sin(
)
2
cos(
)
(
0
0
0
0
t
f
j
jQ
I
t
f
j
jQ
I
t
f
Q
t
f
I
t
s











Agar endi quyidagi belgilash kiritilsa: 
),
/
(
,
,
2
2
2
2
I
Q
arctg
e
Q
I
jQ
I
e
Q
I
jQ
I
j
j











U holda 
).
2
cos(
2
)
2
exp(
)
2
exp(
)
(
0
2
2
0
0
2
2



















t
f
Q
I
t
f
j
t
f
j
Q
I
t
s
Shunday qilib, I va Q simvollar qiymatlarini o‘zgartirish bilan 
amplitudaviy va fazaviy modulyatsiyalashni olish mumkin. Xususan, 
agar I va Q simvollar +1 yoki –1 qiymatlarni qabul qila olishi qabul 
qilinsa, u holda bu signalning amplitudasi o‘zgarmas va 
2
ga teng 
bo‘ladi, φ faza esa +45°, – 45°, +135°, –135° qiymatlarni qabul qiladi. 
Natijadan bunday modulyatsiyalashli yuqori chastotali signal 
kompleks amplitudasi uchun quyidagini yozish mumkin: 
,
3
,
2
,
1
,
0
,
)
1
2
(
4
exp
2
)
(








i
i
j
A
t
A

.
2
0
c
T
t


(1.8) 
Olingan nisbatlar funksional sxemasi 1.33-rasmda keltirilgan 
qurilma yordamida FM-4 signallarni shakllantirishga imkon beradi. 
Birinchi blok kirishiga T
s
davomiylikdagi musbat va manfiy 
qutbli to‘g‘ri burchakli impulslar ketma-ketligiga o‘zgartiriladigan 
axborot bitlari beriladi. Bu ketma-ketlik demultipleksorda toq va juft 
nomerlarli ikkita impulslar ketma-ketliklariga bo‘linadi. Toq nomerli 
impulslar sinfaz tarmoqda T
s
vaqtga kechiktiriladi. Keyin har bir 
nimketma-ketliklar impulslarining 2T
s
davomiyliklari qiymatgacha 
oshiriladi, bundan keyin har bir tarmoqda f
0 
chastotaga o‘tkazish 

---

58 
amalga oshiriladi va ko‘paytirish amalga oshiriladi. Qayta 
ko‘paytirishlar natijalarini qo‘shish FM-4 radiosignalni shakllantirish 
jarayonini yaunlaydi. 
1.33- rasm. FM-4 radiosignallarni shakllantirish qurilmasining 
funksional sxemasi 
Modulyatsiyalangan signallar xossalarini xarakterlash uchun 
fazaviy o‘tishlar diagrammalari ishlatiladi, ular bitta uzatiladigan 
simvoldan boshqasiga o‘tishda signallar turkumida signallar nuqtalarini 
harakatlanishi 
traektoriyalarini 
grafik 
tasvirlash 
hisoblanadi
(1.34-rasm). 
1.34- rasm. FM-4 radiosignal uchun fazaviy o‘tishlar diagrammalari 
Bu 
diagrammada 
(+1,+1) 
koordinatali 
signal 
nuqtasi 
koordinatalar o‘qlari bilan +45° burchakni hosil qiladigan chiziqda 
joylashgan va modulyatorning kvadraturali kanallarida +1 va +1 
simvollarni uzatilishiga mos keladi. Agar navbatdagi simvollar juftligi 
+135° burchak mos keladigan (–1,+1) bo‘lsa, u holda (+1,+1)