Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti r. R. Ibraimov, D. А. Davronbekov, M. O. Sultonova, E. B. Tashmanov, U. T. Aliyev «simsiz aloqa tizimlari va dasturlari»

Kanallar vaqt bo‘yicha ajratiladigan ko‘p tomonlama 
ulanish (KVAKTU) an’anaviy tushunishda shundan iboratki, 
1-аbonent 
 
Vaqt
 
Chastota
a
 
Tor polosali kanal
 

---

32 
tizimning har bir abonentiga aloqa seansi vaqtida oldin aktiv 
abonentlarga taqdim etilgan intervallardan hech biri bilan mos 
tushmaydigan, tizimning umumiy T
r 
vaqt resurslari (tizimning Ti sikli 
yoki kadri) chegaralarida T
0
vaqt intervali (yoki T
k
vaqt kanali) 
ajratiladi. Bu bilan har bir kanallar signali boshqalari qoplamasdan, 
o‘z individual oynasida (so‘zida) joylashadi (1.14a- rasm). 
a) v) 
1.14- rasm. Kanallar signallarining vaqt bo‘yicha joylashishi (a),
abonentlar orasida chastota-vaqt resurslarini taqsimlanishi (v) va 
KCHAKTU/KVAKTU chastota va vaqt bo‘yicha ajratish 
kombinatsiyasi (g)
Shu bilan birga, abonentlar signallari spektri tizimga ajratilgan 
butun Δf
r
chastotalar polosasini egallashi va to‘liq qoplanishi mumkin. 
Bunday resurslarni taqsimlanishini ko‘rsatilishiga 1.14v-rasm xizmat 
qiladi, undan ko‘rinib turibdiki, yig‘indi chastota-vaqt resursi k 
Т
0
 
Т
р
 
S
1
(t)
S
k
(t
)
S(t)
t
Т
0
 
Т
р
 
f
t
Δf
р
 
g) 

---

33 
vertikal polosalar ko‘rinishida “qirqilgan” bo‘lib, ulardan har biri 
butun mumkin bo‘lgan chastotlar diapazonini va jratilgan vaqtning 
faqat k – qismini (Tk ) egallaydi. 
Har bir abonent traktga davriy ravishda T
i
davrda ulanadi va 
guruhli traktga o‘z kanallar signalini (KS) jo‘natadi. KSning 
davomiyligi T
k 
< T
i 
bo‘lishi kerak. N abonentlarda T
k 
≤ T
i
/N va N 
qanchalik katta bo‘lsa KS shunchalik kichik (qisqa) bo‘lishi kerak. 
Qabul qilishda ajratilganidan keyin har bir KS bo‘yicha dastlabki 
ma’lumot qayta tiklanadi, ya’ni interpolyasiyalash amalga oshiriladi. 
Natijadan kanallar vaqt bo‘yicha ajratiladigan (KVA) tizimlarda T
i
ga 
teng sikllarli uzatish amalga oshiriladi. Binobarin, sinxron 
kommutatsiyalash uchun siklda sikl signali uzatiladi. Bundan tashqari, 
siklda KS xizmat ma’lumotlarini uzatish uchun vaqt ajratiladi, u holda 
bitta T
k
kanali uchun ajratiladigan vaqt quyidagiga teng bo‘ladi: 
Odatda T
k
=T
us
=T
ss
, demak (1.15-rasm): 
1.15- rasm. KVAdagi uzatish sikli 
KS ikkilik jo‘natish orqali uzatiladi va τ
i
=τ
him
, u holda 1.16-
rasm: 
1.16- rasm. KVAda kanallar impulslarini uzatish 

---

34 
KSning 
shakli 
turlicha 
bo‘lishi 
mumkin, 
ko‘pincha 
qo‘ng‘iroqsimon impulslar qo‘llaniladi, chunki ularni shakllantirish 
oson bo‘ladi. Shunday qilib, FDMAdan asosiy farqlanish – 
sinxronlashtirishg zarurati vujudga keladi. 
Ideal holda kanallar signallarning vaqt bo‘yicha mos 
tushmasligini ularning ortogonalligi ta’minlaydi, demak ularning bir-
birlariga ta’sirini oldini oladi. Real holda tizimning polosasini 
cheklanganligi tufayli oldingi kanallardan keyingi kanallarni paydo 
bo‘lshini boshlanishiga signallardan o‘tish jarayonlari tugallanmasligi 
va oxirgilari bilan qo‘shilib borishi bilan kesishma (kanallararo) 
halaqitlarni hosil qilishi mumkin. Qo‘shni kanallarning ta’sirini, ya’ni 
kanallararo halaqitlar sathini kamaytirishga himoya vaqt intervallarini 
kirtish yo‘li bilan erishiladi, bu o‘z navbatida, ma’lumotlarni uzatilishi 
mumkin bo‘lgan diapazonning kamayishiga, ya’ni uzatish tezligini 
haqiqiy kamayishiga olib keladi. 
Sotali aloqa tizimlarida samaradorlikni oshirish maqsadlarida tor 
polosali TDMA (NB TDMA yoki MC/TDMA) – birlashtirilgan FDMA 
va TDMA ishlatiladi. Bunda ajratilgan chastotalar diapazoni 
FDMAdagi kabi tashuvchilar alohida polosalarga bo‘linadi. Har bir 
chastotalar polosalarida esa abonentlarni vaqt bo‘yicha ajratish amalga 
oshiriladi. Bu usul raqamli tizimlarda (GSM, D-AMPS) qo‘llaniladi. 
1.17- rasmda ajratilgan diapazonni 4 ta nimtashuvchilarga har bir 
polosalar chagaralarida maksimum 4 ta abonentlarga bir vaqtda aloqa 
taqdim etiladigan ajratish keltirilgan. Shunday qilib, tor polosali 
TDMA usulini ishlatish bilan o‘sha bir chastotalar diapazonida 
FDMAdagiga qaraganda 4 marta ko‘p abonentlar ishlashi mumkin. Va 
shuning uchun TDMAni ishlatadigan tarmoqlarning sig‘imi FDMAga 
qaraganda 3-6 martaga ortiq bo‘ladi.