Muhandislik geologik tadqiqotlar

vulqon kullari, 5mm kattalikkacha bo’lganlari esa, - vulqon qumlari deyilib, 
5mm dan 30 mm gacha bo’lganlari – pemzalar deb ataladi. Bu jinslar g’ovak 
tuzilishga ega bo’lib zichligi unchalik yuqori bo’lmasdan, issiqlik
o’tkazuvchanligi kichik bo’lib - 0,13 - 0,23 VT/(M
0
C), siqilishga bo’lgan 
mustahkamligi - 2...3 MPa ni tashkil etadi. Pemza va pemza qumlarini yengil 
betonlarga to’ldirgich sifatida, issiqdan va tovushdan himoya qiladigan materiallar 
ishlab chiqarishda va buyumlarni jilvirlash materiali sifatida ishlatiladi. Bu tog’ 
jinslari amorf ko’rinishidagi qumtuproq va vulqon shishasidan tuzilgani bois, 
ulardan mineral bog’lovchi moddalar tarkibiga faol qo’shimchalar sifatida 
qo’shish mumkin.
Vulqon tuflari - vulqon qumlarini tabiiy sementlanish, so’ngra zichlanish 
tufayli hosil bo’ladi. Ko’p zichlangan vulqon tuflariga trasslar kiradi. Qaynab, 
qizib turgan suyuq lava tarkibiga anchagina miqdorda vulqon kullari va qumlari 
aralashib, tufalova deb ataluvchi jinsni tashkil etadi. Ko’pchilik vulqon tuflari va 
tufli lavalar g’ovakli tuzilishga ega, ularning mustahkamligi yuqori bo’lmasdan, 
issiqlik o’tkazuvchanligi kichik bo’ladi. Rang - barang ko’rinishdagi bu jinslarga 
jilo berish osondir. Qurilishda tuflar devorga qirqib tayyorlangan tekis tosh, 
xarsang tosh sifatida devorga qoplanadigan plitalar ko’rinishida, maydalagichda 
yanchilib, siniqlari yengil betonga to’ldirgich sifatida aralashtiriladi. 

---

45 
8. CHO’KINDI TOG’ JINSLARI VA ULARNING QURILISH 
XOSSALARI
.
Cho’kindi tog’ jinslarining ko’pchiligi qurilish materiali ishlab chiqarish 
uchun xom ashyo bo’lib hisoblansa, ba’zilari bevosita qurilish toshlari sifatida 
ishlatiladi. 
Qum va shag’al - Magmatik, metamorfik va cho’kindi tog’ jinslarining 
nurashi natijasida hosil bo’ladi. Qumning o’lchamlari 0,14mm dan 5mm gacha, 
shag’alniki esa 5-70 mm bo’ladi. Qurilishda qumlardan qorishmalar tayyorlashda, 
ohak bilan aralashtirib silikatli buyumlar olish uchun, shag’alni esa betonga 
to’ldirgich sifatida ishlatiladi. 
Gillar - juda mayda zarrali yotqiziqlardir. Ular tabiatda tog’ jinslaridan 
granitlar, gneyslar singari dala shpatlari tarkibida bo’lgan jinslarni yemirilishidan 
hosil bo’ladi. Uning tarkibiga kaolinit gruppasiga kiruvchi minerallar, kvarts 
zarralari, slyuda, temir oksidi, kal’tsiy va magniy karbonatlar kiradi. Kaolinitli 
gillar (kaolinlar) oq rangga ega boshqa gillar tarkibidagi begona aralashmalar turi 
va miqdoriga qarab turli rangda, toki qora ranggacha bo’ladi. Gillar namlangandan 
so’ng plastik holatga o’tib, xoxlagan shaklga kira oladi. Uni kuydirilganda esa 
sun’iy tosh materialiga aylanadi. Gillar sopol materiallar, sement ishlab 
chiqarishdagi asosiy xom ashyodir.