Muhandislik geologik tadqiqotlar

14.3 – rasm. Suriladigan qiyalikni ustun qoziqlar yordamida 
mustashkamlash (B.O.Mavlonov, S.Zoshidov rasmi.).
14.4 –rasm. Qiyaliklarni yassilab va kontrbanket surib ularning
mustashkamligini oshirish sxemasi.
3.Uchinchi guruhga taalluqli tadbirlarga yon bag’irlikdagi surilish ehtimoli 
bo’lgan 
jinslarning 
xossalarini 
sun’iy 
tarzda 
o’zgartirish; 
sementlash, 
elektroosmotik quritish, zichligini oshirish yo’li bilan surilishga qarshilik 
ko’rsatish qobiliyati oshiriladi; 

---

96 
14.5 – rasm. Drenajli galereyaning suriladigan qiyalikda joylanish sxemasi: 
(M.Z.Nazarov rasmi). a, b, v – suvli qatlamlar. 
 
4.Ushbu guruhda qo’llaniladigan tadbirlar, yon bag’irlikdagi suriladigan 
massani olib tashlashdan iborat. 
 
 
14.6 – rasm.Suriladigan qiyalikni tayanch devor yordamida mustashkamlash.
 
 
 
14.3. Nurash jarayoni 
Yer yuzasidagi fizikaviy - kimyoviy va organik jarayonlar ta’sirida tog’ 
jinslarini tarkib va holatini o’zgarib, parchalanishiga - nurash jarayoni deb 

---

97 
ataladi. Sanalgan omillarga ko’ra nurashning quyidagi turlari bor; fizikaviy, 
kimyoviy, organik. Tabiatda nurashning bu turlari ayni bir I vaqtda ruy beradi. 
Fizikaviy nurash - havoning va suvning kunlik va mavsumiy o’zgarishidan 
yuzaga keladi. Quyosh radiatsiyasi ta’sirida tog’ jinslari qizib, ularning sirtidagi 
harorati, yoz kunlari 70
0
C gacha ko’tarilishi mumkin, tunda esa havo harorati 
pasayadi va buning natijasida jins tarkibiga kiruvchi minerallar kengayish va 
torayish zo’riqishlari natijasida yemirilib, maydalanib ketadi. Bu jarayonlar tog’ 
jinsi tarkibidagi g’ovaklardagi suvlarni doimiy muzlab erishlarini kuchaytiradi. 
Sovuq iqlimli hududlarda g’ovaklardagi suv muzlab, uning hajmi 11% ga ortib, 
g’ovakchalar devorlarini yemiradi. Uzoq davom etadigan bunday hodisalar 
natijasida, qattik, yaxlit, zich jinslar yemirilib, kichik parchalarga bo’linib ketadi. 
Nurash jarayoni natijasida yemirilgan, maydalangan tog’ jinslari ba’zi hollarda 
yemirilgan joyning o’zida koladi va ushbu jarayon - elyuviy jarayon deyiladi. 
Biroq bu jinslar, ko’pincha tog’ yonbag’irliklari bo’ylab surilib, delyuviy 
qoplamani hosil qiladi. Delyuviy deganda, nurash natijasida yemirilgan tog’ 
jinslarini yomg’ir, qor, muz suvlari ta’sirida tog’ oldiga va tog’ etaklariga 
yotqizilishi tushuniladi.