Muhandislik geologik tadqiqotlar

14.1 – rasm. Surilish bazisining yotish sxemasi: a – surilish bazisining qiyalik 
chizig’iga mos kelgan holat, b – surilish bazisining qiyalik chizig’iga mos 
kelmagan holat ( B.O.Mavlonov va boshqalar rasmi). 
Surilish yuzasining shakli turlicha, tulqinsimon, yoysimon, tekis to’g’ri 
chiziq shaklida bo’ladi. 
Surilish yuzasining shakli, tog’ jinsi tarkibiga, joyning geomorfologik 
tuzilishiga va surilishning turiga bog’liq. 
Surilish yuzasining yonbag’irlikning pastki qismidan, yer yuziga chiqqan 
joyiga, surilishning - asosi, yuqori qismidan chiqqan joyini surilish cho’qqisi deb 
ataladi. 
Surilish yuzasining oz-ko’pligiga qarab, surilayotgan tog’ massasi, yaxlit 
bir butun, yoki ayrim-ayrim bo’laklardan tashkil topgan bo’ladi. Agar surilayotgan 
massa, ayrim-ayrim yirik bo’laklardan iborat bo’lsa, surilib tushayotgan umumiy 
massaning yuzasi pog’onasimon bo’lib, zinasimon surilishlar hosil bo’ladi. 
Surilish uyumi deb, yonbag’irliklarda hosil bo’lgan katta chuqurliklarga 
aytiladi. Ayrim yonbag’irliklarda ko’chki hodisalarining har yili sodir bo’lishi 
natijasida, qiyalikda bir qator surilish uyumlari hosil bo’ladi, uyimlari bir-biridan 

---

88 
ajratib turadigan joylarni – surilish ayirgichlari deb ataladi. Surilish uyimining 
shakli va chuqurligi, turlicha bo’lib, qurilishning turiga, hosil bo’lish sharoitiga va 
joyning geomorfologik tuzilishiga bog’liq. 
Surilish bazisi deb - surilish yuzasining qiyalik chizig’i bilan kesishgan 
joyiga aytiladi. 
Surilish bazisi qiyalikning chizig’iga baravar, undan balandda yoki pastda 
joylashgan bo’lishi mumkin. Agar surilish bazisi qiyalik chizig’idan pastda 
joylashgan bo’lsa, surilish natijasida yonbag’irlikning eng pastki qismi 
ko’pchiganga o’xshab, yuqoriga ko’tarila boshlaydi. Bunday joylar surilishning