Muhmmad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Biznesni yaratishning yangi modeli. Internet ushbu muhitning noyob imkoniyatlari asosida yangi biznes modellarini yaratish imkonini beradi. Bunday modelni amalga oshirishning yorqin namunasi – electron birja, onlayn-kim oshdi savdosi, onlayn-do'kon va boshqalar. Bunday sharoitda, qoida tariqasida, mahsulotning asosiy turi bu axborot mahsulotidir, uni yaratish va amalga oshirish uchun unga axborot resursini qayta ishlash texnologiyalari qo'llaniladi, foydalanuvchi (yoki potentsial xaridor) tomonidan o'rnatiladigan noyob xususiyatlar
aniqlanadi. Bunday holda, barcha ish jarayonlarini virtual makonga (xizmatlar) oxirgi iste'molchiga tovarlarni etkazib berishni ham o'tkazish mumkin.


1.3. Internet iqtisodiyotining rivojlanishiga ta’sir qiluvchi omillar
Elektron biznes bu o’zaro ma’lumot almashish orqali amalga oshiriladigan xo’jalik muomalalarining yig’indisi bo’lib jismoniy shaxslar (tadbirkorlar, ishbilarmonlar) va yuridik shaxslar (muassasalar va tashkilotlar) texnik va Internet texnologiyalariga asoslangan dasturiy ta’minotdan foydalangan holda uni oqilona qurish uchun quyidagi tashkiliy printsiplarni hisobga olish kerak:

• 
  Kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni moliyalashtirish sharoitida foyda stavkasini ob’ektiv funktsiya sifatida belgilash iste’molchilar talabi va ommaviy ishlab chiqarilgan mahsulotlar va xizmatlarning sotilishini rag’batlantirish bo’yicha marketing tadqiqotlarini o’tkazishni taqozo etadi;
  
• 
  Kompaniyaning raqobatbardoshligini oshirish va tashqi muhit o’zgarishiga qarshilik ko’rsatish uchun kompaniyaning innovatsion siysatini olib boorish (yangi ishlab chiqarish, axborot va boshqaruv texnologiyalarni joriy etish);
  
• 
  Oqilona texnologik, assortiment, narx, sotish va kadrlar siyosati bilan ta’minlanadigan biznes-jarayonlarni tashkil etishda moslashuvchanlik;
  
• 
  Xatarlarni boshqarish va matematik modellashtirishning zamonaviy nazariya yordamida tadbirkorlik tavakkalchiligini ob’ektiv baholash va bozor holatini bashorat qilish;
  
• 
  Zamonaviy apparat va dasturiy ta’minotdan foydalanish biznes jarayonlarini kompyuterlashtirish, shuningdek biznes haqida ma’lumotni saqlash va himoya qilish vositalari
  

Axborot texnologiyalari va Internet iqtisodiyotining yangi davrining boshlanishini belgilagan burilishi nuqtasi bo’lib, raqobatbardosh tovarlarni ishlab chiqarish uchun birlamchi resurslar (moddiy vax om ashyo, ishlab chiqarish, savdo) qiymatini qayta baholash edi. Internet iqtisodiyoti – Internet va intranet tarmoqlari, shuningdek uyali aloqa yechimlaridan, telefon aloqasidan (wap protokollaridan) foydalangan holda jahon bozorida tovarlarni sotib olish va sotish munosabatlariga asoslangan bozor iqtisodiyotidir.
Shunday qilib, axborot texnologiyalari boshqaruv jarayonlarini tahlil qilish va nazorat qilish uchun yanada shaffof qiladi, bu esa tadqiqot va tajriba-konstruktorlik jarayonini maqsadli tashkil etish uchun an’anaviy sharoitlar bilan taqqoslaganda katta bozor istiqbollariga ega bo’lgan yangi mahsulot va xizmatlarni yaratish imkoniyatini beradi.
Jahon bozorida axborot texnologiyalaridan foydalanishning tez o'sishi va to'plangan tajriba Internet-iqtisodiyotni rivojlantirish istiqbollarini, global elektron bozor belgilovchi asosiy tendentsiyalarni aniqlashga imkon berdi Bular axborot texnologiyalarining ta'siri: iqtisodiy o'sishga; biznes jarayonlari; mehnat bozori, jahon moliya bozorlarining tarkibi va dinamikasi.
Shunday qilib, zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish ishlab chiqarish jarayonlarini sezilarli darajada qayta tashkil etishni amalga oshiradigan firmalar uchun buyurtmalar tarkibi va tarkibidagi oddiy o'zgarishlardan markazsizlashtirishni va autsorsingni amalga oshirish imkoni beradi. Murakkab axborot tizimlarni joriy etish orqali aloqa xarajatlarining bir necha barobar kamayishiga va yangi mahsulotlarni joriy etish uchun zarur bo'lgan vaqtni sezilarli darajada qisqarishiga erishiladi.
Axborot resurslardan, Internet texnologiyalardan keng foydalanish iqtisodiy jarayonlarning yuqori darajada oshkoraligini ta'minlagan holda iste'molchilar uchun mustaqil ravishda eng past narxda tovarlarni topish imkonini beradi, ishlab chiqaruvchi firmalar esa - kerakli vaqt ichida kerakli miqdordagi ma'lumotni olish, shu bilan o'zaro ta'sir xarajatlarini kamaytirish orqali xom ashyo va butlovchi
qismlarni etkazib beruvchilarni qidirish xarajatlarini sezilarli darajada qisqartiradi. Alohida ishlab chiqarish funktsiyalarini pudratchilarga topshirish orqali keraksiz tarkibiy bo'linmalarni qisqartirish va ishlab chiqarish bazaning optimal hajmiga va ishchilar soniga erishish mumkin.
Xaridor kompyuterdan yordamida kataloglar orqali har qanday kerakli mahsulot modelini tanlaydi va mxsus kredit kartochkalar bilan bir vaqtni o’zida to’lovini amalga oshiradi, kompaniyalar esa xarajatlarini ikki yo'l bilan kamaytira oladi:

• 
  Ma’lumotdan foydalanish qulay yetkazib berivchini va buyurtmani an’anaviy yondashuvga qaraganda sezilarli darajada kam vaqt Ichida topish va joylashtirish mumkin, shu bilan birga, buyurtmani berish va hisob-kitob jarayonida xatolilar ehtimoli pasayadi.
  
• 
  Internet orqali tover va xizmatlarni sotish xarajatlari an’anaviy sotuv kanallarga qaraganda kamayadi (tahlilchilar xarajatlar 10 barobar qisqarishni ta’kidlaydi).
  

Elektron tijorat asosida ta'minot zanjirini boshqarish orqali firma tarqatish zanjirlarini qisqartiradi va muhim zaxiralarni saqlash ehtiyojlarini kamaytiradi.
Axborot texnologiyalarining mehnat bozoriga ta'sirini bir necha jihatdan ko'rib chiqish mumkin. Хodimlarning yuqori malakasi talab qilmaydigan sohalarga axborot texnologiyalar kiritish natijasida bir vaqtning o'zida ishlaydigan xodimlar sonining sezilarli darajada kamayishi bilan haqiqiy ish haqi darajasining pasayishi kuzatilmoqda.
Shu bilan birga, oliy va maxsus ma’lumotli shaxslarning ish haqi darajasi doimo oshib bormoqda. Ushbu tendentsiyani xodimlarning past malakali ishi muntazamligi tufayli boshqaruv qaror qabul qilish jarayonida ishtirok etgan mutaxassislarning (menejerlar, dasturchilar va boshqalar) faoliyatiga qaraganda avtomatlashtirilishi mumkin. Shu bilan birga, kompyuter texnologiyalaridan foydalanish malakali mehnat natijalarini yaxshilashga imkon beradi, ya'ni ijodkorlikni, ularning ishlab chiqarish texnologiyalaridagi va boshqaruvning o'zgarishlarga moslashuvchanligini oshiradi.
Bundan tashqari, axborot texnologiyalari maxsus tayyorgarlikni talab qiladigan va aniq oliy ma'lumot asosida maqsadga muvofiq bo’ladigan yangi kasblarning paydo bo'lishiga olib keladi. Axborot texnologiyalarining xalqaro moliya bozorlari tarkibi va dinamikasiga ta'siri Internet-iqtisodiyotning eng murakkab xarakterga ega bo'lgan rivojlanish jarayonlari nuqtai nazaridan ko'rib chiqishimiz mumkin.
Yuqori texnologiyali kompaniyalarning qimmatli qog'ozlar bozorida operatsiyalarning umumiy yuqori darajadagi xavfi ularning qiymatini aniqlashning aniq usullari mavjud emasligi bilan bog'liq. Elektron kompaniyalar uchun real sektorning an'anaviy kompaniyalari qo’llaydigan uslublardan tubdan farqlanadigan o'zlarining maxsus usullari qo'llaniladi. Bunday holatni kompaniyalar moddiy
aktivlarning yo’qligi,foydaning kamligi yoki umuman zararligi bilan izohlash mumkin. Bu holatda bozor jozibadorligini baholash uchun bozor qiymatining foydalanuvchilarga nisbati, bozor ulushiga, saytga tashrif buyuruvchilar soniga sotishdan tushadigan daromadiga nisbat ko'rsatkichlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir, (potentsial mijozlar) va boshqalar.
Bundan tashqari, birja brokerlari elektron kompaniyalar aktsiyalarini sotishni tashkil qilishda maxsus strategiyaga amal qilishadi. Takliflarni birlamchi bozorda taxminiy bozor narxidan sezilarli darajada pastroq narx belgilab, umumiy chiqarilgan aktsiyalarning 10 foizdan ziyod bo’lmagan miqdorini sotishadi. Ushbu uslub birinchi kunidanoq aktsiya narxining o'sishini belgilaydi va kompaniyaning
qimmatli qog'ozlariga "qaynoq mulk" maqomini beradi.