Мулкчилик хуқуқи

Bog'liq
Мулкчилик Хукуклари

ИСМОИЛОВ ФИРДАВС

Мулк хуқуқлари назарияси ўтган асрнинг 60-70 йилларда шакланган. Бу назариянинг асосий концепсияси учта йўналишга бўлинган.
Хуқуқ иқтисодиёти, янги иқтисодий тарих ва иқисодий ташкилот назарияси.

Бу назариянинг асосчиси Америкалик машхур иқтисодиётчилар Р.Коуз ва А.Алчиян лар. Ушбу назариянинг кеинги ривожланишига асосий хисса қўшган олимлар Й.Барсель, Д.Норт, Р.Познер, С.Пейович, О.Уилямсон, Ю.Фама, Е.Фурубутон, С.Чунг.

• mulkchilik munosabatlari "inson/ashyo" munosabatlari sifatida emas, balki insonlar o'rtasidagi munosabatlar sifatida talqin etiladi: mulk huguglari atamasi insonlar bilan ashyolar o'rtasidagi munosabatlarni emas, balki insonlar o'rtasidagi noyob ashyolardan foydalanish borasidagi munosabatlarni yoritadi;
• mulkchilik munosabatlari noyoblik muammosidan kelib chigadi: noyoblikning biror omilisiz mulkchilik va adolatlilik hagida gapirishdan ma' no yo'q;
• mulk huquqlarining talqini o ziga ham moddiy, ham jismsiz obyektlarni (shaxsiy erkinlikkacha) o'zlashtirgan holda, barcha narsalarni gamrab oluvchi xususiyatga ega. Mulk huquqlari insonning istalgan turdagi noyob resurslardan foydalanish bo'yicha nugtayi nazarini қayd etadi;
• mulkchilik munosabatlariga jamiyat tomonidan ruxsat etilgan munosabatlar sifatida qaraladi (davlat tomonidan ruxsat etilgan munosabatlar bo'lishi shart emas). O'z navbatida, ular nafaqat gonunlar va sud garorlari ko'rinishida, balki yozilmagan goidalar, an'analar, urf-odatlar, axlogiy normalar ko' rinishida mustahkamlanishi va himoya qilinishi mumkin;

1. Egalik huquqi, ya'ni tovarlar ustidan eksklyuziv jismoniy nazorat qilish huquqi.
2. Foydalanish huquqi, ya'ni.o'zingiz uchun foydali xususiyatlardan foydalanish huquqi.
3. Boshqaruv huquqi, ya'ni.tovarlardan kim, qachon va qanday sharoitlarda foydalanish mumkinligini hal qilish huquqi.
4. Daromad olish huquqi, ya'ni. iqtisodiy tovarlardan foydalanish natijasida natijaga ega bo'lish huquqi.
5. Qoldiq qiymatiga bo'lgan huquq (suveren huquqi), ya'ni 109 tovarni begonalashtirish, iste'mol qilish, o'zgartirish yoki yo'q qilish huquqi.
6. Xavfsizlik huquqi, ya'ni. tovarlarni ekspropriatsiyadan va tashqi muhitning zararidan himoya qilish huquqi

7. Meros orqali tovarlarni o'tkazish huquqi.
8. Yaxshilikka cheksiz egalik qilish huquqi, ya'ni.yaxshilikka cheksiz egalik qilish huquqi.
9. Zararli foydalanishni taqiqlash, ya'ni. boshqa shaxslarning tashqi muhitiga, mulkiy va shaxsiy huquqlariga zarar etkazadigan tarzda tovarlardan foydalanishni taqiqlash.
10. Qarzni to'lashda tovarni undirish shaklida javobgarlik huquqi.
11. Qoldiq xarakterga ega bo'lish huquqi, ya'ni.topshirish muddati tugaganidan keyin kimgadir berilgan vakolatlarni "tabiiy" qaytarish huquqi, buzilgan vakolatlarning tiklanishini ta'minlaydigan protseduralar va institutlarning mavjudligi huquqi.

O'zbekiston Respublikasi Konstitusiyasidagi jamiyatning igtisodiy negizlariga oid XII bobda quyidagilar bayon etilgan: "Bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan O'zbekiston iqtisodiyotining negizini turli shakllardagi mulk tashkil etadi. Davlat iste molchilar huquqlarining ustunligini hisobga olib, igtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligini, barcha mulk shakllarining teng huguqligi va huqugiy jihatdan teng muhofaza etilishini kafolatlaydi. Xususiy mulk boshga mulk shakllari kabi daxlsiz va davlat himoyasidadir. Mulkdor fagat gonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibdagina mulkidan mahrum etilishi mumkin (53-modda). Mulkdor mulkiga o'z xohishicha egalik qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi. Mulkdan foydalanish ekologik muhitga zarar yetkazmasligi, fugarolar, yuridik shaxslar va davlatning huquqlari hamda gonun bilan go'riqlanadigan manfaatlarini buzmasligi shart" (54-modda). O'zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksiga mulkchilikning egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish uchligi (164-modda) asos qilib olingan. Ushbu Kodeksda mulkchilikning xususiy va ommaviy shakllari mavjudligi (167-modda) ta'kidlanadi.

Do'stlaringiz bilan baham: