Mulkchilik munosabatlarining mohiyati va iqtisodiy mazmuni

Mulkchilik munosabatlarining mohiyati va iqtisodiy mazmuni.

Reja:

• 1. Iqtisodiy tizim tushunchasi va uning tarkibiy tuzilishi. 2. Iqtisodiy tizimlar turkumlanishiga turlicha yondashuvlar. Iqtisodiy tizim modellari. 3. Mulkchilik munosabatlarining mohiyati va iqtisodiy mazmuni. Mulkchilik shakllari. 4. O‘zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish maqsadi, yo‘llari va usullari.

Mulkchilik munosabatlarining mohiyati va iqtisodiy mazmuni

Mulkchilik munosabatlari har qanday jamiyat iqtisodiy tizimining asosini tashkil qilib, insoniyat iqtisodiy taraqqiyotining mahsuli hisoblanadi. Mulkchilik munosabatlari iqtisodiy ne’matlarni ishlab chiqarish va jamiyat boyliklarini o‘zlashtirish jarayonlarida vujudga keladi. Mol-mulkdan foydalanish yuz berganda u daromad olish uchun yoki shaxsiy ehtiyojni qondirish uchun ishlatilishini bildiradi. Mulkni tasarruf etish – bu mol-mulk taqdirining mustaqil hal qilinishidir. U mol-mulkni sotish, meros qoldirish, hadya qilish, ijaraga berish kabi hollar orqali ro‘y beradi.

Mulkchilik munosabatlarining xarakteri nafaqat alohida mulk shakllarida, balki bitta mulk shakli doirasida ham farqlanishi mumkin.

• Mulkchilik munosabatlarining xarakteri nafaqat alohida mulk shakllarida, balki bitta mulk shakli doirasida ham farqlanishi mumkin.

Xususiy mulk

Misol uchun xususiy mulk shakli bir necha ming yillardan buyon hozirgacha saqlanib kelgan. Shu bilan birga, bu davr davomida xususiy mulk mazmunida tubdan o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Uning o‘zgarishiga xususiy mulkchilikni ro‘yobga chiqarish usullari sabab bo‘ldi. Xususiy mulkchilik mehnatga majbur qilish yo‘li bilan ro‘yobga chiqarilsa, u quldorlik yoki feodal xarakter kasb etadi: ro‘yobga chiqarish mulkdorning o‘z mehnati yordamida amalga oshirilsa, mayda tovar ishlab chiqarishi uchun xarakterli bo‘lgan mehnat qilib topilgan xususiy mulk paydo bo‘ladi; nihoyat, xususiy mulk yollanma ishchilar tomonidan harakatga keltirilsa, kapitalistik xususiy mulki paydo bo‘ladi.

IJTIMOIY-IQTISODIY TIZIMLAR VA MULКCHILIК MUNOSABATLARI

Tizim (yunoncha systema – qismlardan tarkib topgan, birlashgan) – bu bir-biri bilan aloqa va munosabatda joylashgan hamda ma’lum bir yaxlitlikni tashkil qiluvchi tarkiblar yig‘indisidir. Jamiyat o‘zining turli iqtisodiy va ijtimoiy hayot sohalari bilan murakkab tizim sifatida namoyon bo‘ladi. Bular moddiy, ijtimoiy, siyosiy va ma’naviy sohalardir. Bu barcha sohalar bir - biri bilan funksional bog‘liq, ya’ni ularning birisiz boshqasini tasavvur qilish qiyin.

Iqtisodiy tizim

• Iqtisodiy tizim – bu zamon va makonda amal qilinadigan iqtisodiy munosabatlar, iqtisodiyotni tashkil qilish shakllari, xo‘jalik yuritish mexanizmi va iqtisodiy muassasalarning o‘zaro uzviy bog‘liqlik asosida tarkib topgan yaxlit tuzilmasidir. Iqtisodiy tizimlarning tarkibiy qismlari bu: iqtisodiy munosabatlar, xo‘jalik yuritish shakllari, texnologiya va ishlab chiqarishning tabiiy shart-sharoitlari, xo‘jalik yuritish mexanizlari, iqtisodiy muassasalardir