Mundarij a kirish I bob IV sinfda o'lchovlarni o'rganishning nazariy asoslari

§ 2.5. Yuza o'lchov birliklari bilan tanishtirish

Mazkur mavzuni o'rganishda oqituvchi tilga oid qiyinchilikka ham duch keladi, chunki u geometriyadagi «tekislik» tushunchasiga tayana olmaydi. Shu sababli yuz tushunchasini shakllantirish bo'yicha birinchi darslar juda muhimdir. Ular bolalarning yuz tushunchasining aniq ma'nosini tushunishlarini ta'minlashga qaratilgan bo'lishi kerak.

CTquvchilarni yuz atamasi bilan va yuzlarni dastlabki taqqoslash bilan tanishtirishni yaxshisi maliy mashqlarni o'tkazish jarayonida o'tkazga ma'qul. Shunday qilib istalgan figura yoki narsa malum joy egallaydi, ularni taqqoslash mumkin, demak miqdor bilan tavsiflash mumkin. Bu miqdor yuz deb ataladi. Dlskaga «Yuz» kartochkasi qo'yiladi. Yuz nimani ko'rsatadi?

(Yuz shu figura qancha joy egallashini ko'rsatadi). Mustahkamlash maqsadida amaliy ish o'tkaziladi. Flenelegrafda figura juftlari o'rnatilgan.

CTqituvchi: Bu uchburchaklarning yuzlarini chamalab solishtiring (bolalar uchburchaklar yuzlarining teng yoki farq qilishi haqida tortishishlari mumkin). Kim haqligini qanday isbotlash mumkin? (CTquvchi figuralarni oladi va bir-birining ustiga qo'yadi). Figuralar ustma-ust tushadi. Qanday xulosa chiqaramiz? (Figuralar har xil qo'yilgan boMsada, ularning yuzlari teng).

CVquvchi umumlashtirishga yordam beradi: agar figuraning holati o'zgartirilsa, uni surilsa, bu figuraning yuzi o'zgarmaydi.

Umumlashtirish: Figuralarning yuzlarini solishtirish uchun yuzni oMchashda bir xil o'lchovlardan foydalanish kerak matematikalar kelishib yuz birligi sifatida mana bu kvadratning yuzini qabul qilishgan. O'quvchi kvadrat santimetrni ko'rsatadi, uni ishlab turish oson bo'lishi uchun ingichka simga Mahkamlangan.

Kvadrat santimetr - bu tomoni 1 sm bo'lgan kvadrat. CTquvchi kvadrat santimetrning qisqa yozuvini kiritadi-sm (2 raqamining ma nosini kvadrat yuzini formulasi kiritilgandan so'ng tushuntirish mumkin:axa=a chunki, kvadratning tomoni o'zini oziga ikki marta ko'paytirilganligi uchun qisqa qilib a yozishadi).

Daftarga kvadrat santimetr chizib, uni bo'yash va tagiga 1 sm² ni yozishni taklif qiladi. Yangi o'lchovlarni-kvadrat distemetr, kvadrat, metr kvadrat milliymetrni o'rganish shunga o'xshash tashkil etadi. Bu darslarning asosiy maqsadi yangi cTlchovning zarurligini asoslab berishdir.

Yuzni kvadrat santimetr bilan cTlchashni o'rganib bo'linganidan so'ng o'qituvchi navbatdagi darsda bunday savol qo'yadi: «Kvadrat santimetr bilan partaning yuzini o'lchash mumkinmi?». Savolning «tayyorligini» sezgan bolalar «yo'q» deb javob berishadi. U holda yuzni o'lchash nimadan iboratligini yana bir marta aniqlashtirib olish kerak. Kvadrat santimetrni parta sirtiga qo'yib chiqib, u necha marta joy lashishini aniqlash mumkin ekan, lekin bu jarayon, oMchoaimiz juda kichik bolganligi uchun uzoq davom etadi. Yuzni qanday qilib tezroq oMchash mumkin? Uzunlikni o'lchash tajribalariga asoslanib, bolalar kattaroq o'lchov kerakligini topadilar.

Kvadrat detsimetr har bir o'quvchida bolishi kerak. Kvadrat metrni namoyish etish uchun bitta tayyorlash mumkin, u metaldan yoki qog'ozdan elimlab tayyorlanadi.

CTlchov birliklari orasidagi munosabatlar amaliy ishlar orqali o'rganiladi.

CTqitvuchi: Kvadrat santimert va kvadrat disimetrni o'zaro taqqoslaymiz. Qaysi o'lchov kata? Kvadrat disimertdan nechta kvadrat santimetr borligini qanday aniqlash mumkin?

Davtaringizda santimetr chizing va uni kvadrat santimetrlarga bo'ling. Sm 2 lar jami sonini qanday qilib tez hisoblash mumkin?

Bitta tasmadagi kvadratlar sonini sanaymiz (10), endi esa tasmalar sonini sanaymiz (10). Bunday yozamiz.

1 dm²= 10 sm²x 10=100 sm²

Kv. m va kv dm, kv m va kv sm orasidagi munosabatlar bo'yicha ish ham shunga crxshash tashkil etiladi.

Im²=10dm²xl0 = dm²

lm²=100sm²x 100 = 1000 sm²

Yuzlarni kvadrat birliklar bilan cTlchash malakalarini mustahkamlash uchun etarli miqdorda Amaliy masalalarni echish uyda stol, eshik, rom, xona va xokozalarning yuzlarini o'lchashni topshiriq qilib berish kerak.

Ill-BOB TAJRIBA ISHLARI

§ 3.1. 1-soatlik YaPT qo'llanilgan dars namunasi

Xalq ta'limi sohasidagi tub o'zgarishlar bcTlayotgan bugungi kunda dars sizlarni o'qituvchilarga noan'anaviy tarzda o'rganish ommalashmoqda. Bunday darslarning suhbat, sayohat, mo^Mjizalar maydoni, bahs-munozarava tahlil tarzdagi mashg'ulotlarni otish mumkin. Mana bu noan'anaviy dars (noan'anaviy dars) namunasi bunga mislo bo'ladi.

Tijoratni о^` rganamiz

Mavzu: Massa-o'lchov birligi.

Maqsad: o'lchov birligi haqida tushuncha berish, savdo-sotiqda xaridorlar bilan muomala ко nikmasini hosil qilish.

Jihoz: Sinf xonasi do'konlarga bo'lingan (meva, sabzavot, oziq-ovqat, xojalikmollari).

Tashkiliy qism

CTquvchilar darslarga tayyorlanadilar.

1. 
   meva-sabzovot do'konida (bo'lishga) doir misol yechiladi.
   
2. 
   oziq-ovqat do'konida bo'lishga doir misol yechiladi. s) xo'jalik mollari do'konida tengsizlik misoli yechiladi.
   

1. Xaridor bir qop qartoshkani meva-sabzovot do'konidan sotib olayapti. 1 kg kartoshka 150 so'm boMsa, 1 qop kartoshka (400 kg) necha so'm bo'ladi?

Xaridor hisoblaydi.

150x400=6000 so^m

Xaridor sotuvchiga 6000 so'm uzatadi.

2. Oziq ovqat sotuvchisidan xaridor 1 qop un sotib oldi. 1 kg un 100 so'm boMsa, 1 qop un necha so'm bo'ladi? 1 qopda 70 kg un bor. Xaridor hisoblaydi.

100x70=7000 so^m.

Xaridor 7000 so'm pulni sotuvchiga uzatadi. Matematik diktant. CTtgan darsni mustahkamlash. 6 m 48 sm= 9 m 07 sm= 3 kg 700 g=

Yangi mavzuni bayon qilish uchun xo'jalik mollari do'koni peshtaxtasidan plakatni olib, o'quvchilarga tushuntiraman.

lkg =1000 g ls=100kg lt=1000kg lt=10s

Bular og'irlik o'lchov birliklaridir. Massa o'lchov birligining eng kichik gramm, eng kattasi tonnadir.

Xaridor do'konlaridan varaqalarni olib, savolga javob berishadi.

1. 
   1 kg 1 grammdan necha marta ortiq?
   
2. 
   1 s 1 t dan necha marta kam?
   
3. 
   1 s 11 dan 10 marta kam?
   
4. 
   1 t 1 s dan necha marta ortiq?
   
5. 
   1 kg 1 t ning qanday qimini tashkil qiladi?
   

Yangi mavzuni mustahkamlash. Do'konlar yonidagi xaridorlardar biri jaxidor ekan. U yonidagi sherigi bilan baxsiashib qoldi. Xo "jalik

mollari do'kondan xaridor 16 ta katta mixning va 26 ta kichik mixning massasini hisobladi. Ular 100 kg keldi. 1 ta katta mixning massasi 3 g keldi. U 1 ta kichik mixning massasini topmoqchi bo'ldi. Xaridor hisoblay boshladi.

16x3=48 100-48=52 52:26=2.

Demak kichik mixning massasi 2 gramm bo'ladi. Do'kon yonidagi choyxanada dam olib o'tirgan xaridor yonidagi sherigiga og'zaki she'riy masala aytdi.

Kelishadi izlab o4oq

Bir echki-yu, ikki o'loq

Ularda bor nechta quloq?

Qancha oyoq, qancha tuyoq?

Javob: 3x2=6 quloq

3x4=12 ta oyoq 3x8=24 ta tuyoq.

Dars yakunida: ilg'or sotuvchilar va ко^лр savdo qilgan xaridorlarga «a'lo», «yaxshi», «o'rta» baholar qo'yiladi. Xaridor va sotuvchilar uyga vazifa oladi.

3.2. Misol va masalalar tizimi Test namunalari

1. Qaysi biri katta?
a) 1 metr

b)3 sm v) 20 dm

2. Bir tonnamiz necha kg bo" ladi?

a) 100 kg b) 1000 kg v) 10000 kg

3. Bir asrimiz necha yil bo"ladi?

a) 1000 yil b) 100 yil v) 10 yil

4. Bir yil necha oy va necha kun bo4adi?

1. 
   12 oy va365 kun
   
2. 
   10oyva500kun v) 11 oy va 365 kun
   

5.1 soat necha minut bo'ladi?

а) 60 miunt

б) 30 miunt

в) 45 miunt

6. Bir kg necha gramm bo'ladi?
a) 1000 g

6)100g B)10g

7. 1 dm4sm-12sm

a) 2 sm b) 4 dm v)14sm

Xulosa

Matematika o’qitishni takomillashtirishdan kutilgan maqsad o’quvchilarda miqdoriy munosabatlar va o’lchov tushunchalarni shakllantirish hamda rivojlantirishdan iborat. Boshlang’ich sinf o’qituvchisi asosiy miqdorlar, ularni o’lchash malakalarni shakllantirishga doir nazarish va amaliy bilimlarni puxta o’zlashtirib olmog’i lozim.

Boshlang’ich sinflarda miqdorlarni o’rganish arifmetik materialni o’rganish bilan uzviy bog’liqlikda amalga oshiriladi. O’lchovlar haqidagi tasavvurlarni shakllantirishga asosan amaliy ishlardan foydalanish asosida erishiladi. Bunday amaliy ishlarni bajarishda qo’lning harakatlantirivchi kuchidan foydalanish o’quvchialar aktivligini oshiradi, atrof-borliqni o’z “kashfiyot” lari orqali bilib olish bolalar uchun juda qiziqarlidir. Miqdorlarni o’rgatishda ko’rgazmalilikdan foydalanish yaxshi samalalar beradi.

Ushbu bitiruv malakaviy ishi orqali biz boshlang’ich sinf matematika kursida alohida ahamiyatga ega bo’lgan miqdorlar, ya’ni massa, hajm, yuza, uzunlik, vaqt qatnashgan masalalarni o’rganish uslublari haqida fikrlarimizni mavjud adabiyotlar, tahlil va tajribalar asosida bayon qilishga harakat qildik. Bunda asosiy e’tiborni miqdorlar o’rtasidagi bog’liqlikka, ular qatnashgan misol-masalalarga qaratdik.

Mavzu yuzasidan fikrlarimizni umumlashtirib quyidagi xulosalarga keldik:

* ta’limning ilmiylik tamoyili miqdorlarni o’qitish jarayonida o’quvchilarni hozitgi zamon fan-texnika taraqqiyoti darajasiga muvofiq keladigan ilmiy bilimlar bilan qurollantirishni nazarda tutadi;

• 
  miqdorlar va ularning o’lchovlarini izchillikka rioya qilgan holda o’qitish lozim, toki bugun o’rganilgan bilimlar kecha o’rganilganlarini mustahkamlasin;
  
• 
  o’quvchilarga miqdorlar haqidagi bilim va ko’nikmalar berilar ekan, bu o’z navbatida amaliyotda mustahkamlanib boradi. Masalan, vaqtni o’lchashda soat modelidan, vaqt oraliqlarini o’lchashda kalendardan foydalanadilar. Uzunlik o’lchovlarini o’rganishda amaliy o’lchash ishlarini, geometrik figuralar va yer maydonlarining yuzini o’lchash ishlarini bajaradilar.
  
• 
  o’quvchilardan o’lchovlar haqidagi materialni idrok qilishda ta’riflar, terminlarning ifodalanishini o’rganish bilan birga ularning hayot bilan bog’liqligini ham tushunishlari talab etiladi;
  
• 
  o’lchovlar mavzusini o’qitishda ko’rsatmalilik tamoyiliga amal qilib, zamonaviy texnik vositalardan va ko’rgazmali qurollardan foydalanilsa, o’quvchilar mavzuni ongli ravishda o’zlashtiradilar. Darsda foydalanilgan ko’rsatmali qurollar o’lchovlar mazmunini ochib beradi;
  
• 
  O’lchovlarni o’rgatish jarayonida o’quvchilarga o’lchov birliklari jadvalini yod oldirish va uni o;lchash ishlarida hamda masalalar yechishda qo’llashga o’rgatib boorish lozim;
  
• 
  vaqt, miqdor, tezlik va masofa kabi o’lchovlar orasidagi o’zaro bog’lanishlarni bilish va bu bilimlarni matnli masalalar yechishga tadbiq qilish malakasini shakllantirish g’oyat muhimdir;
  
• 
  to’rtinchi sinf o’quvchilarida miqdorlarni o’lchash va hisoblash malakalarini shakllantirishda testli masalalarni yechilishini o’rgatish asosiy o’rinni yegallaydi.
  

* to’rtinchi sinf o’quvchilarida matematika darslarida miqdorlarni shakllantirishda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish, o’quvchilarni shu mavzular bo’yicha bilim, malaka va ko’nikmalarni yegallashlarini kafolatlaydi:

• 
  o’quvchilarda miqdorlarni o’lchash malakalarini shakllantirishga doir har bir darsda yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llashda o’quvchilarning yosh xususiyatlari va bilim darajalarini hisobga olish zarur.
  

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati

1. 
   Umumiy o'rta ta'limning davlat ta'lim standard va o'quv dasturi. Boshlang'ich ta'lim. Toshkent. «Sharq» konsern. 1999 yil 7 - maxsus son. 136-179betlar.
   
2. 
   L. Sh. Levenberg va boshqalar. «BoshlangMch sinflarda matematika o'qitish metodikasi». O'quv qo'llanma. Т. «0* qituvchi» nashriyoti. 1985 yil 360 bet.
   
3. 
   M.A. Bantova va boshqalar. «Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi». CTquv qoXlanma. T. «O^x qituvchi» nashriyoti. 1983 yil 269 bet.
   

4. N.N. Bekboyeva va boshqalar. «Boshlang'ich sinflarda matematika
o'qitish metodikasi». CTquv qo'llanma. Т. «О^л qituvchi» nashriyoti.
1996 yil 512 bet.

5. B.T. Toshmurodov «Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitishni
takomillashtirish». Uslubiy qo" llanma. T. «(У qituvchi» nashriyoti.
2000 yil 239 bet.

6. 
   Boshlng'ich ta'lim haqida konseptsiya. Boshlang'ich ta'lim jurnali. 1995 yil 3 va 4 - sonlar.
   
7. 
   Jumayev M.E. «Matematika o'qitish metodikasidan praktikum». О quv qo'llanma. Т. «0^хqituvchi»- 2004 yil. 328 bet.
   
8. 
   Boshlang'ich ta'lim jurnallari.
   

9. Axmedov M va boshqalar. Matematika «О^л qituvchi» kitobi.
T.«Uzinkomsentr» - 2003 yil.

10. Bikboyeva N.I. Yangiboyeva E. 4-sinf uchun darslik.