Mundarija I. Kirish II bob. Asosiy qism

2.3. Spektrlarni optik usulda qayt qiluvchi qurilmalar
O'tgan asrning 40-50-chi yillaridan boshlab ancha mukammal avtomatik
ravishda spektrni qayd qiladigan IQ-spektrofotometrlar yaratildi. Bu
turdagi spektrofotometrlar asosan uch qismdan tashkil topgan.
I– yorituvchi qism; II-optik(spektral) qism; III-qabul qiluvchi va qayd qiluvchi
qism. Oldingi IQ spektrofotometrlarda nurni monoхromatlash uchun
natriy хloriddan yasalgan prizma ishlatilgan. Bunday prizmalar
gigroskopik bo'lganligi tufayli keyinchalik ularning o'rniga difraksion
panjaralar ishlatila boshladi.

Zamonaviy lazer qurilmasi o'rnatilgan fure-spektrometrlar bir tirqishli bo'lib, ularda monoхromator ishlatilmaydi va uskunaning asosiy elementi Maykelson interferometri(modulyatori) hisoblanadi.

Maykelson interferometri harakatchan va harakatsiz ko'zgu hamda nurni bo'luvchi sirti kumush yoki alyuminiy bilan qoplangan yarimshaffof plastinkadan tashkil topgan optik qurilmadir.

Fure spektroskopiya spektral ma'lumotlar olish jarayonini 10-1000 barobar tezlashtiradi. Fure spektroskopiyaning asosiy ustunligi uningtezkorligidir.

Zamonaviy IQ-Fure spektrometrlar dispersion(monoхromatorli) usulda ishlovchi asboblarga qaraganda bir qator afzalliklarga ega, masalan, yuqori aniqligi(to'lqin sonini aniqlashdagi хato± 0.15 – 0.2 sm-1 dan oshmaydi), juda tezkorligi hamda juda kam miqdordagi namunalardan ham (namunani ko'p marta skan qilib, furьe usulida) yaroqli spektr hosil qila olishi va olingan spektrlar ustida amallar (spektrlarni bir-biriga taqqoslash va b.) bajarish mumkinligi bilan yuqori ustunlikka ega.
Quyida Perkin-Elmer firmasining System-2000 Fure-IQ-spektrometrining optik sхemasi keltirilgan1-nur manbai(volfram galogenidli spiral); 2,5,7-12 ko'zgular; 3 - B-STOP(baffle stop) interferometrga o'tadigan nur oqimining kengligini(o'lchamini) belgilovchi diafragma; 4 – sirkulyar J-STOP interferometrga o'tadigan nurning burchagini belgilovchi qism; 6- nurni bo'luvchi yarim kumushsimon ko'zgu; 13-detektor(6-8 – Maykelson interferometri).

IQ-spektrometrik tahlil usuli 3 bosqichdan iborat: 1 —taxlil uchun moddanamunasinitayyorlash; 2—IQ-spektrni olish; 3—olingan IQ-spektrni standart namuna spektri bilan solishtirish (interpretatsiyalash va identifikatsiyalash).

Ayrim hollarda IQ-spektr polosalarining yutilish chastotalarini bilgan holda ularning qaysi funksional guruhlarga tegishli ekanligini topib, moddaning sinfi haqida хulosalar qilish mumkin.To'yingan va to'yinmagan uglevodorodlarning IQ-spektrida faqat C-H bog'ning valent va deformasion tebranishlari tufayli yuzaga kelgan yutilish polosalari kuzatiladi. Lekin, IQ-spektrdan uglevodorod zanjiridagi metil, metilen guruhlarining soni haqida ma'lumot olish imkoniyati yo'q.

Molekulaning har bir mahalliy bo'lagi har xil shakldagi bir nechta tebranishlarga ega. Bu shuni anglatadiki, ma'lum bir funktsional guruh uchun spektrda bir nechta xarakterli chiziqlar kuzatiladi. Atom guruhini aniqlashda faqat bitta xarakterli chastotaga tayanib bo'lmaydi, chunki atomlarning boshqa joylashuvi bilan individual yutilish hududlari bir -biriga to'liq mos kelishi mumkin, lekin hech qachon.
Asosiy qoida: ma'lum bir sohada biron bir tarkibiy elementning xarakterli chizig'ining yo'qligi bu element yo'qligining ishonchli dalilidir. Mos keladigan assimilyatsiya diapazonining mavjudligi, faqat shu guruhga xos bo'lgan boshqa chastotalar bilan tasdiqlanganda, molekulada ma'lum atomlar guruhining mavjudligiga dalil bo'lishi mumkin.