Mundarija Kirish 2 I bob. 1969 yildagi harbiy to'ntarish davridagi Liviyaning geosiyosiy pozitsiyasi 4

Kurs ishi ob'ekti: Muammar Qaddafiy (1969-2011) rahbarlik qilgan davrdagi jamohiriya.
O‘rganish predmeti: Liviyada ichki turmush tarzini qayta tashkil etish bo‘yicha chora-tadbirlar majmui va M. Qaddafiy davridagi tashqi siyosat evolyutsiyasi.
Xronologik doira 1951 yildan 2011 yilgacha bo'lgan davr bilan belgilanadi. U pastki chegara sifatida qabul qilinadi, chunki 1951 yil 24 dekabrda Liviya mustaqilligi e'lon qilingan. 2011 yil Bu yil Qaddafiy rejimi ag'darilgani va Liviyada uning tarixining yangi davri boshlangani sabab bo'ldi.
Kurs ishi maqsadi: Muammar Qaddafiyning inqilob rahbari va SNLAD rahbari sifatidagi rolini har tomonlama o'rganish.
Kurs ishi vazifalari:
- 1969 yilgi harbiy to'ntarish davrida Liviyada tashqi va ichki siyosiy vaziyatni baholash;
- Liviyaning bo‘lajak siyosiy rahbari sifatida Qaddafiy shaxsining shakllanishi jarayoniga ta’sir ko‘rsatgan omillar doirasini o‘rganish;
- M.Qaddafiyning “Yashil kitob” nazariy asarini tahlil qilish;
- M. Qaddafiyning tashqi siyosati evolyutsiyasini kuzatish;
- jamohiriyaning yemirilishiga olib kelgan sabablarni aniqlash.
I bob. 1969 yildagi harbiy to'ntarish davridagi Liviyaning geosiyosiy pozitsiyasi
1.1 Liviya jahon siyosiy tizimining bir qismi sifatida
Liviya davlati Afrika qit'asidagi eng yirik davlatlardan biridir. Yaqin vaqtgacha u mintaqada iqtisodiy rivojlanishning yetakchi ko‘rsatkichiga ega edi. Liviya Afrika qit'asining eng shimolida joylashgan. Gʻarbiy tomondan uning chegarasi Tunis va Andr bilan, janubdan Niger davlati, Chad Respublikasi va Sudan Respublikasi bilan, sharqiy tomondan esa Misr davlati bilan oʻtadi. Shimoldan Liviya qirg'oqlari O'rta er dengizining yumshoq to'lqinlari bilan yuviladi. Liviya Birlashgan Qirolligi 1951-yil 24-dekabrda BMT Bosh Assambleyasi tomonidan mustaqil deb e’lon qilingan. Bu voqea BMT tomonidan ruxsat etilgan ¹
Lekin mustaqillik yo‘lida o‘sha paytdagi asosiy siyosiy o‘yinchilar tomonidan uyushtirilgan ko‘plab to‘siqlar to‘siq bo‘ldi. Mamlakat uchta ishg'ol zonasiga bo'lingan - ikkita ingliz (Kirenaika va Tripolitaniya) va fransuz (Fezzan), harbiy ma'muriyat tomonidan nazorat qilingan. Liviya qurolli guruhlari, aslida mamlakatning uchta viloyatining harakat birligini ifodalagan, tarqatib yuborilgan. “Bosqinchi rejim barcha demokratik erkinliklarni istisno qildi. Bundan tashqari, senusitlar ordeni boshlig'i Idris al-Senusiy, shuningdek, uni o'rab turgan feodal-diniy elita Angliya tomonidan boshqarilgan va Britaniya harbiy ma'muriyati bilan hamkorlik qilgan. Biroq nemis va italyan bosqinchilari quvib chiqarilgandan keyin Liviyadagi vaziyat sezilarli darajada o‘zgardi”.²
1946-yil sentabrda Liviya muhojirlari va Qohira tomonidan oʻsha yili tuzilgan Livnini ozod qilish milliy kengashi Arab davlatlari ligasiga memorandum bilan murojaat qilib, Liviyaning bosib olinishiga qarshi norozilik bildirib, unga mustaqillik berilishini talab qildi. . 1947 yil mart oyida u Gitlerga qarshi koalitsiyaga a'zo bo'lgan to'rtta buyuk davlat hukumatlariga bosqinni tugatish va yagona mustaqil Liviya davlatini yaratish talabini yubordi. Bu talab Liviya xalqining orzu-umidlariga javob berdi va arab mamlakatlari jamoatchiligining qo'llab-quvvatlashiga duch keldi. Livni shaharlarida ishg'ol rejimiga qarshi ommaviy namoyishlar bo'lib o'tdi. Bosqinchilar ularga ommaviy hibsga olishlar bilan javob berishdi. 1946-1949 yillarda. Gitlerga qarshi koalitsiyada ishtirok etuvchi davlatlar tashqi ishlar vazirlari kengashida (SSSR, AQSh, Angliya va Fransiya) sobiq Italiya mustamlakalarining taqdiri masalasi bir necha bor muhokama qilingan. Dastlab, bu masala Italiya bilan tinchlik shartnomasini tuzish bilan bir vaqtda hal qilinadi, deb taxmin qilingan. Bu shartnoma 1947 yil 10 fevralda Parijda imzolangan. Lekin mustamlakalar, jumladan Liviya masalasi hal qilinmagan. G‘arb davlatlarining siyosati umuman olganda “bo‘l va hukmronlik qil” degan mashhur tamoyilga qisqartirildi. Angliya, Fransiya va Qo'shma Shtatlar Liviyani har qanday holatda ham ta'sir va hukmronlik sohalariga bo'lishmoqchi edi. Sovet delegatsiyasining to'rtta davlat tashqi ishlar vazirlari kengashidagi pozitsiyasi, birinchi navbatda, Liviya hududidan xorijiy qo'shinlarni olib chiqish zaruratidan kelib chiqdi. Ammo G'arb davlatlari bu taklifni rad etishdi. 1948 yil yanvar oyi boshida Tashqi ishlar vazirlari kengashining qarorlarini chetlab o'tib, Tripolitaniyada AQSh havo bazasini tashkil etish to'g'risida Angliya-Amerika kelishuvi imzolandi. Shunga qaramay, Sovet delegatsiyasi doimiy ravishda asosiy muammoni - Liviyadan xorijiy qo'shinlarni olib chiqib ketish va mustaqil Liviya davlatini yaratishni tezlashtirishga intildi. Aynan shu maqsadda sovet delegatsiyasining keyingi takliflari Liviya xalqi vatanparvar kuchlarining tashabbusini yuzaga chiqarish va ularning mustaqillik uchun kurashini kuchaytirish, boshqa arab mamlakatlari jamoatchilik fikrini bosqinchi rejimlarga qarshi birlashtirish imkonini yaratishga qaratilgan edi. . Bosh Assambleya Liviyani AQSh talablarini o'z ichiga olgan ta'sir doiralariga bo'lish to'g'risidagi Angliya-Italiya kelishuvini rad etdi. 1949-yil 21-noyabrda BMT Bosh Assambleyasining IV sessiyasida SSSR Liviyaga zudlik bilan mustaqillik berish va uning hududidan chet el qoʻshinlarini uch oy ichida olib chiqib ketish toʻgʻrisida taklif kiritdi. Bosh Assambleya ko'pchilik ovoz bilan 1952 yil 1 yanvardan kechiktirmay Liviyaga mustaqillik berishga qaror qildi. Shunday qilib, 1951 yil 2 dekabrdan. davlatga qirol Muhammad Idris al-Mahdiy as-Senusiy (Idris I) rahbarlik qilgan. Xuddi shu yili AQSh bilan diplomatik munosabatlar o'rnatildi, keyinroq 1955 yil 4 sentyabrda SSSR bilan diplomatik munosabatlar o'rnatildi. Shartnomaga ko'ra, Liviya poytaxtlari Tripoli va Bing'ozida sovet missiyalari ochilgan. 1956 yil 6 yanvarda Tripoliga birinchi Sovet elchisi N.I. Generalov. 1956-yil 24-yanvardagi “Taxt nutqi”da Idris I SSSR bilan diplomatik aloqalar o‘rnatilishini olqishladi, biroq “Moskvada Liviya elchixonasining ochilishi bor-yo‘g‘i yetti yil o‘tib bo‘ldi”. "Liviyaning o'sha paytdagi hukmdorlari buni xohlaydimi yoki yo'qmi, ular endi tarixiy haqiqatni e'tiborsiz qoldira olmadilar va ulkan xalqaro obro'ga ega bo'lgan SSSRni qo'llab-quvvatlashdan ataylab bosh tortdilar." BMTga a'zo bo'lish ham mustaqil Liviya tarixidagi muhim siyosiy qadam bo'ldi. Liviyaning BMT moliyalashdagi ulushi 0,132% (2 540 789 dollar). Liviyaning XVF qarorlarini qabul qilishdagi kvotasi 0,53% (1 123 700 000 SDR), ovozlar soni umumiy ovozning 0,53% (11 487 ovoz). Garchi BMTga a'zo bo'lish oson qaror bo'lmagan.
Bir tomondan, BMT Liviya hududidan xorijiy qo'shinlarni olib chiqishga qaror qildi; ikkinchi tomondan, G'arb davlatlari (Buyuk Britaniya, Fransiya va AQSH) bu hududda o'zlarining harbiy-strategik mavqeini yo'qotishni xohlamadilar. Ikkinchi jahon urushi davrida vayron bo‘lgan, fuqarolari juda ko‘p nobud bo‘lgan mamlakat urushdan keyingi davrda tiklanish uchun katta moliyaviy investitsiyalar va texnik yordamga muhtoj edi. Bu Bosh Assambleyaning 1950 yil 15 dekabrdagi 326-yalpi majlisida shunday ta'kidlangan edi: "Urushdagi yo'qotishlarning mavjudligi, xususiy va jamoat mulkini tiklash zarurati asosiy iqtisodiy va moliyaviy muammolardan birini tashkil etadi. Ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyot uchun mustahkam poydevorga ega mustaqil Liviyani yaratish.”³
1956 yil oktyabr oyida Liviya-Italiya kelishuvi imzolandi, unga ko'ra Italiya Liviyaga urush natijasida etkazilgan zararni qoplashga va Italiya mustamlakachilari tomonidan bosib olingan erlarning bir qismini unga berishga va'da berdi va Liviya Italiya mustamlakachilarining huquqlarini tan oldi, ularga subsidiyalar berish va Italiya savdo firmalarining manfaatlarini buzmaslik. Mustaqillik e'lon qilingandan so'ng darhol Liviya va quyida ko'rsatilgan mamlakatlar o'rtasida moliyaviy badallar to'g'risida shartnomalar imzolandi: “Qo'shma Shtatlar rivojlanish loyihalarini amalga oshirish uchun bepul 1 million dollar ajratdi. 1953 yil 20 iyun Angliya-Liviya do'stlik va hamkorlik shartnomasi tuzildi, bazalardan foydalanganlik uchun to'lovlar 10 million Liviya funtini tashkil etdi. Fransiya bilan aloqalar Idris Ining Fransiyaning Tunis va Jazoir ishlariga aralashuviga qarshi noroziligi fonida rivojlandi. "U 400 ga yaqin odam bo'lgan Fezantdan frantsuz harbiylarini olib chiqishni talab qildi". Natijada 1956 yil 12 avgustda. ikki davlat oʻrtasida Doʻstlik va yaxshi qoʻshnichilik munosabatlari toʻgʻrisida shartnoma imzolandi.⁴
Liviya qirolining tashqi siyosati gʻarbparast boʻlganligi, davlat hududi shunchaki Yevropaning harbiy-strategik bazasiga aylangani shubhasiz. Shuni ta'kidlash kerakki, neft zaxiralari 1955 yilda ochilgan. Liviyada xorijliklarning keyingi hukmronligiga ham ta'sir ko'rsatdi. Ammo, albatta, G'arb kompaniyalari bu neftni pompalay boshladilar va liviyaliklarga daromadning 2 foizini qoldirdilar, ammo ular darhol qirolga yaqin bo'lganlar tomonidan xususiylashtirildi. Oddiy liviyaliklarda neftdan hech narsa yo'q edi. Voqealarning bunday rivojiga Liviya qiroli hech qanday tarzda qarshilik ko‘rsatmagan bo‘lsa ajab emas: bu yerda G‘arb davlatlari va AQShning ta’siri kuchliligicha qolayotgani o‘ynadi; qirol hokimiyatining yuqori qismi esa neft eksporti hisobiga boyidi. Xorijiy kapital qirollikning eng muhim sohalariga: aerodromlarga, turli aloqa vositalariga, dengiz portlariga jalb qilingan. "Neft monarxiya tuzumining tashqi siyosatiga ta'sir ko'rsatdi va mohiyatan taraqqiyotning progressiv yo'liga o'tgan arab mamlakatlariga nisbatan salbiy munosabatini belgilab berdi". Shu bilan birga neft Liviya xalqining imperializm va qirollik tuzumiga qarshi kurashi uchun yangi ufqlarni ochdi. Bu Liviya xalqining imperialistik zulmdan ozod bo‘lishi bilan xorijiy davlatlarning aralashuvi va yordamisiz mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan yangi davlat qurish uchun yetarli mablag‘ga ega bo‘lishiga ishonch hosil qildi. libiya jamahiriya gaddafi geosiyosiy Lekin asosiy sanoatga aylangan neft qazib olish Liviya bozorida G'arb davlatlarining mavqeini faqat mustahkamladi. Bu erda aholiga ta'sir ko'rsatgan salbiy oqibatlarni ta'kidlash o'rinlidir: "neft ishlab chiqarishning o'sishi savdo tarkibi va tabiatining o'zgarishiga olib keldi, Liviya an'anaviy tovarlarining ko'p qismini bozordan siqib chiqarishga olib keldi, bu esa qisqarishga olib keldi. ishlab chiqarishda ijtimoiy sinflar va qatlamlarning qiyofasini o'zgartirdi. Bu faqat ijtimoiy tabaqalanishga va korruptsiyaning kuchayishiga olib keldi. Ben Halim hukumati Eyzenxauer doktrinalarini ham qabul qildi, shu munosabat bilan qirolning tashqi siyosatga nisbatan ochiq amerikaparast pozitsiyasi qayd etilgan. Amerika Qo'shma Shtatlari Liviyaga qurol-yarog' va harbiy texnika etkazib berish tartibini belgilab beruvchi kelishuvni o'rnatdi, u AQSh elchixonasida harbiy missiya tashkil qilishni nazarda tutdi, uning vazifasi harbiy ehtiyoj va ehtiyojlarni o'rganish edi. Liviya va kelajakda - Liviya armiyasini tayyorlash. Shartnomada Liviya hukumati Amerika qurollari va harbiy texnikasidan faqat ushbu shartnomada ko‘zda tutilgan maqsadlarda foydalanishi mumkinligi ko‘rsatilgan edi.⁵
“Shartnomaning “AQSh va Liviya tinchligi va xavfsizligini saqlashga tahdid soluvchi davlatlar savdosini nazorat qilish boʻyicha qoʻshma chora-tadbirlar”ni qabul qilish haqidagi moddasi Qoʻshma Shtatlar BMTning bu boradagi vakolatlarini oʻzlashtirganidan dalolat beradi.
Liviyaliklar Shimoliy Afrika davlatlaridan birinchi boʻlib siyosiy yoʻllar bilan mustaqillikka erishgan boʻlsalar ham, davlat tashqi kuchlar taʼsirida qolishda davom etdi. Mustaqil Liviya qirolligining tashkil etilishining qonuniy tasdiqlanishi faqat qog'ozda amalga oshirildi, aslida mustaqil davlat mavjud emas edi. Hatto bosh vazirlarning o'zgarishi ham mamlakatdagi vaziyatga hech qanday ta'sir ko'rsatmadi. Na yaqin qirol, na shtat hukumati, na feodal zodagonlari xorijiy kapitalga qaram bo‘lgan mavqeini o‘z mavqeini larzaga keltiradigan boshqa narsaga o‘zgartirishga intilmadilar, lekin ayni paytda ichki yo‘lni qayta tashkil etish haqiqiy mustaqillikka hissa qo‘shishi mumkin edi. Liviya xalqi. "Liviya hududida Britaniya va Amerika harbiy bazalarini joylashtirish to'g'risidagi qonunchilik uni NATOga bog'lab qo'ydi va shu bilan Shimoliy Afrikada muhim strategik tayanchga ega bo'ldi."⁶
Shunga qaramay, Liviya umumiy dunyo tartibi va xalqaro munosabatlar tizimining ajralmas qismi edi: u BMT a'zosi bo'ldi, 1953 yil mart oyida - Arab davlatlari ligasi a'zosi. Qirollik katta moddiy resurslarga ega edi, ulkan tabiiy resurslarga ega edi va shu bilan birga qulay geostrategik mavqega ega edi. Bularning barchasi AQSh, Angliya va boshqa mamlakatlar hukumatlari tomonidan ma'lum bir nuqtaga qadar ishlatilgan.