Mundarija: Kirish 2

4- TOPSHIRIQ SHLISALI BIRIKMALARNING QO’YIM VA 
O’TKAZISHLARI
O’qlari parallel joylashgan evolventali, uchburchak va to‘g‘ri tish profiliga 
ega bo‘lgan shlisali birikmalar standartlashtirilgan. Bulardan eng ko‘p 
qo‘llaniladigan to‘g‘ri yonli profilga ega bo‘lgan shlisali birikmalardir.
ST SEV 188-75 standart bo’yicha bu birikmalarning tishlar va nominal 
o‘lchamlari
(yengil, o‘rta va og‘ir seriyali) normallashtirilgan.
Shlitsali detallarni biriktirishda ularning D, d va b -ko‘rsatkichlari bo‘yicha 
uch xil markazlashtirish qo‘llaniladi. Markazlashtirishning turi shlisali birikma 
ishlash jarayoniga va ishlab chiqarish texnologiyasi bog‘liq
. 
Topshiriqni bajarish tartibi.
1. 
Topshiriq variantlar jadvalidan o’z variantingizni aniqlang va 
birikma elementlariga izox bering.
2. 
Birikma elementlaridagi hamma o’lchamlarning chegaraviy 
og’ishlarini aniqlang.
3. 
Qo’yim maydonlarining sxemasini chizing:
4. 
«Shlisali vtulka- val » birikmasini va birikma detallarini masshtabda 
chizing va ularga o’lchamlarni, qo’yim va qo’nimlarini qo’ying.
Shlisali birikmalarni qo’yimlari qabul qilingan tartib asosida 
markazlashtiruvchi yuzalar (D yoki d) va yon yuza (b) yoki faqat yon yuza (b) 
bo’yicha amalga oshiriladi.
Shisali birikmalarning belgilanishida qo’yidagilar ko’rsatiladi:
− markazlovchi yuzaning belgisi (D, d yoki b);
− tishlar soni –Z, birikmadagi val va vtulkaning D, d yoki nominal 
o’lchamlari;

---

27 
− o’lchamlarning maydonlari va o’tqazishlari. 
Birikmaning shartli belgilash misoli.
D-8*32*36*H7/g6*6*F8/f7 
Ichki diametrlar bo’yicha markazlashtirilgan vtulkaning shartli 
belgisi
D-8*32*36*H7/g6*6*F8/f7 
Shu misolda val uchun: D-8*32*36*H7/g6*6*F8/f7 
Shlisali birikmalarning o’tqazishlari SТ SEV 188-75 sandartdagi 
jadvaldan birikmaning ishlash sharoitini inobatga olgan holda tanlanadi. 
Тopshiriqda esa o’tqazishlar oldindan tanlangan.
Topshiriqni bajarish misoli.
1. 
Sinov daftarchasining tartib raqami 22. Qo’lanmadagi 4.1 
jadvaldan shlisali birikmaga tegishli bo’lgan ma’lumotlarni aniqlaymiz:
D-8*32*36*H7/g6*6*F8/f7

---

28 

---

29 

---

30 
`
Shlitsali birikmalarda qo’yim va o’tkazishlar bo’limi bo’yicha 
topshiriq variantlari. 
Bu yengil seriyali shlisali birikma bo’lib (4.2-jadval), markazlashtirish 
yon yuzasi bo’yicha amalga oshirilgan. Tishlar soni z=8, ichki diametr d=32 
mm, tashqi diametr D=36 mm va shlisa eni b=6 mm. Tashqi diametr 36 mm 
bo’yicha o’tqazish H7/g6, bu yerda teshik tashqi diametrining qo’yim 
maydoni – H7, val tashqi diametrining qo’yim maydoni –g6. Shlisani eni b=6 
mm bo’yicha o’tqazish F8/f7, bu erda vtulkadagi ariqcha enining qo’yim 
maydoni – F8, valdagi shlisa enining qo’yim maydoni – f7. Topshiriqning bu 
variantida birikmada tashqi diametr D bo’yicha markazlashtirilmagani uchu 
vtulkani tashqi diametrining qo’yim maydoni
36H7, 4.2 - jadvaldan esa valning ichki diametr o’lchamini va d
1
=30.4 mm dan 
kam emasligini aniqladik.
2. 
Ilovadagi jadvaldan (ST SEV 144-75) shlisali birikma 
elementlarining chegaraviy og’ishlarini aniqlaymiz:
3. 
D-8*32*36*H7/g6*6*F8/f7
Vtulka
Val
Ariqcha eni (b)
Ø
6
𝐹8(
+18
0
) 
Shlitsa eni (b)
Ø
6f7
(
−25
−50
) 
Markazlashtirilmagan diametr (d)
Ø
32
(
+160
0
)
Markazlashtirimagan diametr (d)
Ø 30.4 
Markazlashtirilgan diametr (D)
Ø
72H12
(
+350
0
) 
Markazlashtirilgan diametr (D)
Ø
72d11
(
−100
−290
) 
4. 
Qo’yimlar maydonini ixtiyoriy kattalikda chizamiz.

---

31 
5. 
"Shlisali
val-vtulka" birikmasini chizamiz, unga 
o’lchamlarini,
o’tqazishlarni qo’yamiz. Birikma detallarini chizamiz, ularda chegaraviy 
og’ishlarni ko’rsatamiz (4.4-rasm).

---

32 

---

33