Mundarija: Kirish Asosiy qism I bob. Poya o’simlik tayanch organi

N ovda

17-расм. Новданинг тузилиши:
1 – тепа куртак, 2 – ён куртак,
3 – бўG’им оралиG’и, 4 – барг ўрни,
5 - бўG’им, 6 – куртак тангачаларнинг бириккан жойи, 7 – ясмиќчалар, 8 – ўтказувчи боG’ламлар.

O`simliklar morfologiyasida bargli, kurtakli poya novda deb ataladi. Novda asosan kurtakning rivojlanishidan hosil bo`ladi. Novdaning uchidagi doimiy kurtak uning yuqoriga qarab o`sishi uchun xizmat qiladi. Uchki kurtakning ostida, barg qo`ltiG’ida ham kurtaklar joylashgan bo`lib, ular yon kurtakpoyalar deb ataladi (27-rasm). YOn kurtaklar novdada ketma-ket va karama-qarshi joylashadi. Novdadagi yon kurtaklar ikki xil bo`lib, ularning biri yon novda ikkinchisi esa gul va barg hosil qiladi.
YOn novda hosil bo`ladigan kurtak vegetativ kurtak, gul hosil qiladigan kurtak esa genyerativ kurtak deyiladi. Vegetativ kurtakning uchi o`tkir, o`zi esa biroz yalpoqroq bo`ladi. Genyerativ kurtak esa yumoloq va biroz yirikdir. Kurtaklar novdaning bo`G’im qismida joylashadi. Novdaning yo`G’onlashgan qismiga bo`G’im deb ataladi. Bo`G’imda barg, barg qo`ltiG’ida esa hamma vaqt kurtak o`sadi. Novda bilan barg orasidagi burchakka barg qo`ltiG’i deyiladi. Ikki bo`G’im orasidagi masofa bo`G’im oraliG’ini tashkil qiladi va u uzun yoki qisqa bo`lishi mumkin. Meva daraxtlarning qisqa bo`G’imli novdalarida genyerativ kurtaklar rivojlanib, meva hosil qiladi. Uzun bo`G’imli novdalarda esa faqat vegetativ kurtak bo`ladi yoki umuman bo`lmasligi ham mumkin. Novdalardagi rivojlanmagan kurtak yashirin kurtaklar deyiladi. YAshirin kurtak zaruriyat tuG’ilguncha tinch holatda turadi. Moboda novdaning tepa kurtagi qirqilsa yoki shikastlansa, yashirin kurtak ko`kara boshlaydi. Agar bu kurtak ham bo`lmasa novdaning istagan joyidan qo`shimcha kurtak hosil bo`ladi. Tol, tyerak, tut kabi daraxtlar qirqiladi yoki kallaklanadi. SHundan keyingi ularning o`sishi qo`shimcha yoki yashirin kurtaklar hisobiga bo`ladi. Qo`shimcha kurtaklar yangi novdaga aylanadi. Novdada yasmiqchalar ham bo`ladi. YAsmiqcha siyrak joylashgan hujayralar bo`lib, po`sti po`kkaklashib ular orasidan bemalol havo, suv buG’lari o`ta oladi. YAsmiqcha epidyermisdagi ustitsa vazifasini bajaradi.
Bargi to`kilgan novdada yarim doira shaklidagi barg o`rni qoladi. Bu o`rin yuqorisida qishlovchi kurtak o`rnashib, uning ustini smola shimib olgan qo`nG’ir rangli qattiq qobiqlar(sovuq urmasligi uchun) qoplaydi. yerta ko`klamda bu kurtaklar novda yoki gul hosil qiladi. Novdalar ma`lum sistematik guruh o`simliklariga xos ravishda shoxlaydi. SHoxlanish quyidagi usulda bo`ladi: