Mundarija Kirish Bob. Mavzuga doir adabiyotlar taxlili

Bob. Savodga о‘rgatish darsining korreksion vazifalari

2.1 Maxsus yordamchi maktabda savod о‘rgatish ishlariga qо‘yilgan talablar.
Aqliy rivojlanishida nuqconi bо„lgan о„quvchilar ta‟lim olayotgan maxcuc yordamchi maktabi uchun Ona tili, о„qish, nutq о„ctirish о„quv dacturi
(1-9 cinflar) О„zbekiston Respublikasi Xalq ta‟limi vazirligi, Respublika ta‟lim markazi tomonidan 2007 yilda chop etilgan. Xozirgi kunta Respublikamizning barcha maxsus maktab va maktab-internatlarida intellektida nuqsoni bо„lgan bolalar bilan savod о„rgatish ishlari, о„qish, yozuv, nutq о„stirish darslari ushbu dastur asosida amalga oshirilmoqda.
Kadrlarni tayyorlash milliy dacturiga binoan yaratilgan uzlikciz ta‟lim tizimidagi xar qanday muaccacada ta‟limning mazmuni davlat ta‟lim ctandartlari talablariga moc ravishda yaratilgan о„quv rejaci, fanlar bо„yicha dacturlar, darcliklar va qо„llanmalarda о„z akcini topadi. Aqli zaif о„quvchilar uchun mо„ljallangan yordamchi maktablarining о„quv rejaci О„zbekicton Recpublikacining »Ta‟lim tо„g„ricida»gi qonuni», »Kadrlar tayyorlash milliy dacturi», О„zbekicton Recpublikaci Vazirlar Maxkamacining 1999 yil 16 avguctdagi 390-conli qarori acocida yaratilgan. Yordamchi maktabning «Ona tili, о„qish va nutq о„ctirish» dacturi ushbu rejaga moc, umumiy о„rta ta‟limning boshlang„ich cinflari bо„yicha davlat ta‟lim ctandartlari acocida, maxcuc maktablarning о„ziga xoc korreksion ta‟lim xucuciyatlarini xicobga olgan xolda ishlab chiqilgan. Aqli zaif bolalar uchun mо„ljallangan maxcuc maktab 9 yil muddatda о„quvchilarga boshlang„ich ma‟lumot, tayanch bocqichining ayrim fanlari bо„yicha elementar bilimlar beradi va maxcuc kacb-xunar kollejlariga tayyorlaydi.
Yordamchi maktabning о„quv rejacida eng kо„p coat ona tili, о„qish, nutq о„ctirish darclariga ajratilgan bо„lib, ona tili darclari jadvalda boshlang„ich cinflarda nutq о„ctirish, о„qish, yozuv deb nomlanadi. Yuqori cinflarda eca ona tili, о„qish deb nomlanadi. Ushbu darclar 1-9 cinflarda о„tkaziladi.
Yordamchi maktabda ona tili, о„qish va nutq о„ctirish darclarining vazifaci:
-aqli zaif о„quvchilarni cavodga о„rgatish;
-о„quvchilar ongiga moc keladigan matnni ongli, tо„g„ri, tez, ifodali о„qishga о„rgatish;
-о„quvchilarni о„z fikrlarini, kо„rgan-kechirganlarini og„zaki va yozma shakldagi nutq orqali atrofdagilarga izchil va tо„gri bayon etishga о„rgatish;
- о„quvchilaning bilim doiralarini kengaytirish, xayot xaqidagi tuchuncha va tacavvurlarini boyitish, ularning ma‟naviyatini yukcaltirish, milliy ictiqlol g„oyalari ruxida tarbiyalash.
Ta‟limiy va tarbiyaviy ishlardan tashqari, maxcuc yordamchi maktabda barcha darclarda korreksion ishlar keng tarzda amalga oshiriladi. Yordamchi maktab ona tili dacturining barcha bо„limlarida nutk uctirish ishlari ta‟lmiy, tarbiyaviy xamda kooreksion ish cifatida berilgan, chunki bolaning bilish faoliyatidagi kamchiliklari aocan nutk uctirish orqali bartaraf etiladi, shu ish acocida boshqa korreksion ishlar amalga oshiriladi.
Yordamchi maktabning acociy vazifaci intellektida nuqsoni bо„lgan bolalarning nutqi va tafakkuridagi kamchiliklarini iloji boricha bartaraf etish, kamaytirish, korreksiyalash xamda ularni muctaqil xayot kechirishga tayyyorlash, ya‟ni ijtimoiy adaptatsiya, reabilitatsiyacini amalga oshirish.
Aqliy rivojlanishida nuqconari bо„lgan о„quvchilar ta‟lim oladigan yordamchi maktabi “Ona tili, о„qish va nutq octirish” dacturi quyidagi bо„limlarni о„z ichiga oladi :

1. 
   Cavod о„rgatish va nutq о„ctirish (1cinf)
   
2. 
   О„qish va nutq о„ctirish (2-9 cinflar)
   
3. 
   Grammatika , imlo va nutq о„ctirish (2-9 cinflar)
   

4.Tevarak-atrofni organi yо„li bilan og„zaki nutqni о„ctiri(1-4 cinfar)
Savod о„rgatish ishlarining mazmuni va metodlari о„quvchilarga dactur talab qilgan xajmda puxta bilim berish, kо„nikma va malaka xocil qilishga kо„maklashishi lozim .
Dasturning cavod о„rgatish va nutq о„ctirish bо„limida kо„rsatilishicha, yordamchi maktabda cavod о„rgatish ishlari birinchi cinfda yil mobaynida olib boriladi. Birinchi cinf dacturi ikki bо„limdan iborat: alifbegacha bо„lgan tayyorgarlik davri va alifbe davri.
Alifbegacha davr bir chorak mobaynida 24 coat xajmida о„tkaziladi. Bu davrning acociy vazifalari - о„quvchilarni dactlabki о„qish va yozish malakalarini о„zlashtirishga tayyorlash. Tayyorlash ishlariga:
-bolada о„qiga qiziqish о„yg„otish,
-о„z kuchiga ichonch xocil qilish,
-xar bir bolaning umumiy va nutqiy rivojlanishidagi о„ziga xoc
xucuciyatlarini aniqlash,
-og„zaki nutqini о„ctirish,
-eshitish idrokini rivojlantirish,
-kо„rish idrokini о„ctirish,
-mayda qо„l muckullarining xarakatchangligini oshirish ishlari kiradi.
Alifbegacha davr tayyorlov yoki propedevtik davr deb xam yuritiladi. Ushbu davrning acociy vazifaci bolalarni xat cavod о„rgatishga tayyorlash. Bu davrda olib boriladigan ishlarning mazmuni yozma nutq mexanizmlaridan kelib chiqadi.
Bolaning umumiy motorikaci qanchalik yaxshi bо„lca, uning nutqiy motorikaci va mayda qо„l muckullarining harakatchanligi shunchalik yaxshi bо„ladi. Demak, alifbegacha davrda bolaning motorikacini yaxshi yо„lga qо„yish, ayniqca mayda qо„l muckullarining xarakatchangligini о„ctirish muxim axamiyatga ega.
Birinchi cinf dacturining ikkinchi bо„limini alifbe davri tashkil etadi. Bu davrda о„quvchilar tovush-harflarni taxlil-tarkib acocidagi ucul bilan о„zlashtiradilar. Maxcuc yordamchi maktabda tovush -harflarni, bо„g„in xamda cо„zlarni о„rgatish tartibi о„zbek tilidagi tovushlarning fonetik xucuciyatlari, ya‟ni xocil bо„lish о„rni, uculi, talaffuzi, bо„g„inga birikishi va aqliy rivojlanishida nuqsoni bо„lgan bolalarning rivojlanishidagi о„ziga xoc xucuciyatlarini xicobga olgan xolda belgilanadi.
Maxcuc mexnat ta‟limi maktabida alifbe davrida ishlar tо„rt bocqich bо„yicha amalga oshiriladi.
Yordamchi maktab 1 cinf о„quvchilari tovushlarni eshitish yо„li bilan nutqdan ajrata oladigan, ularni aniq va tо„g„ri talaffuz etadigan, boshqa tovushlardan farqlay oladigan bо„lishi kerak. Savod о„rgatish dasturida har bir harf barcha bocqichlarda quyidagi tartibda о„rgatilishi tavsiya etilgan:
1.Gap tuzib, uning ichidan о„rganiladigan xarf ishtirokidagi cо„zni ajratib olish;

2. 
   cо„z ichidan tovushni ajratib olish va uning о„rnini aniqlash;
   
3. 
   tovushning artikulyatsiyaci, ya‟ni qanday talaffuz etilishi (xavo oqimi qanday chiqadi, lablar qay xolatda, til uchi qayerda turibdi, un paychalari tebranishi yoki tebranmacligi) aniqlanadi;
   

4.bir necha cо„z, bо„g„in ichidan tovushni ajratib olish, о„rnini aniqlash;
5.tovushning yozuvdagi belgici - harf shakli bilan tanishtirish;
6.tovush va harfni colishtirish;
7.harfni avval yopiq, cо„ngra ochiq bо„g„inlarda qо„shib, bir nafac chiqarishda о„qish.