Mundarija kirish I- bob asosiy qism I fuqaro muhofazasi tushunchasi, fanning predmeti, maqsadi va vazifalari

hayvonlarning quturish kasalligiga qarshi kurashni kuchaytirish chora-
tadbirlari to„g„risida» gi qarori qabul qilingan. 
Bu qaror odamlar va hayvonlarning quturish kasalligiga qarshi ku- rash 
chora-tadbirlarining samaradorligini oshirish, shuningdek aholi yashash 
joylarida it, mushuk va boshqa uy hayvonlarini saqlashni tartib- ga solish 
maqsadida qabul qilingan bo`lib, unda jumladan shunday de- yiladi: qarovsiz 
qolgan it, mushuk va boshqa hayvonlarni tutish hamda qirib tashlash va ularni 
tayyorlov tashkilotlariga foydalanish uchun yetkazib berish vazifasi shaharlarda 
- O`zbekiston Respublikasi Kom- munal xizmat ko`rsatish vazirligiga, 
Qoraqolpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashiga, viloyatlar va Toshkent 
shahar hokimliklariga hamda O`zbekiston Respublikasi Kommunal xizmat 
ko‘rsatish vazirligining joylardagi korxonalariga, qishloq joylarda - O`zbekiston 
Respublikasi qishloq xo`jaligi vazirligiga, uning veterinariya xizmati 
organlariga, o`zini-o`zi boshqarishning mahalla, ovul va shaharcha organlari 
(fuqaro lar yig`ini) ga yuklansin. 
Qoraqolpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent 
shahar hokimliklari, O`zbekiston Respublikasi qishloq xo`jali- gi vazirligi va 
Kommunal xizmat ko`rsatish vazirligi it tutish xizmatlari va brigadalarini, 
xo`jalikda kerak bo`lmagan hayvonlarni aholidan qabul qilib olish joylarini 
tashkil etish va mablag` bilan ta‘minlash, ularni ixti- soslashtirilgan transport, 
yonilg`i-moylash materiallari, hayvonlarni tu- tish qurollari bilan ta‘minlash 

---

uchun sarf-harajatlarni har yili mahalliy byudjetning xarajat qismida nazarda 
tutishlari; egasi bo`lmagan itlarning 
ro`yxatdan o`tkazilishi va har yili majburiy qayta ro`yxatdan o`tkazilishi ni 
ta‘minlashlari lozimligi ko`rsatib berilgan. 
O`zbekiston Respublikasi qishloq xo`jalik vazirligi har yili itlarni quturishga 
qarshi majburiy emlashni; quturish kasalligi ko`p uchrashi xavfi bo`lgan hududlarda 
mushuklar va qishloq xo`jaligi hayvonlarini quturishga qarshi profilaktik emlashni; 
quturishga qarshi samarali emlash vaksinalari zahirasi mavjud bo`lishini; 
hayvonlarning quturishi ustidan veterinariya nazorati tizimini tashkil etishni; 
hayvonlar quturgan joylarda ularning tarqalishiga yo`l qo`ymaslik va tugatish 
yuzasidan veterinariya chora-tadbirlarining barcha majmuini o`tkazishni, shuning- 
dek, yo`q qilingan va nobud bo`lgan hayvonlarni ko`mib tashlashning sanitariya-
veterinariya qoidalariga rioya qilinishini ta‘minlashlari lozim. 
O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi hayvonlar tishlab 
olganda tibbiy yordamga, albatta murojaat qilishlari to`g`risida aholi o`rtasida 
tushuntirish ishlarini olib borishlari; davolash-profilaktika muassasalarida quturishga 
qarshi vaksinalar va gammaglobulin zahira- lari mavjud bo`lishini ta‘minlashlari, 
quturishga qarshi yordam uchun murojaat qilgan barcha kishilarni zudlik bilan va 
to`liq hajmda profilak- tik davolashlari lozim. 
Qarorga aholi yashash joylarida it, mushuk va boshqa hayvonlarni saqlash 
qoidalari ilova qilingan bo`lib, u 3 ta bo`limdan iborat: 1 bo`lim 
- 
«Umumiy qoidalar», 2 bo`lim - «It, mushuk va boshqa uy hayvonlari egalarining 
burchlari» va 3 bo` lim - «Davlat organlari va hududiy jamo atchilik o`zini-o`zi 
boshqarish organlarining burchlari» deb nomlanadi. 
Birinchi bo`limda sotib olingan itlar majburiy ro`yxatdan o`tkazi- lishlari 
shartligi va har yili qayta ro`yxatdan o`tkazilishi lozimligi ko`r- satib o`tilgan. Ko`p 
qavatli uylarning alohida kvartirasida yon qo`shnilar ning roziligi bilan, kommunal 
kvartirada esa - ushbu kvatirada yashov- chilarning roziligi bilan bitta it va bitta 

---

mushuk saqlashga ruxsat beriladi. Respublika hududidagi barcha itlar, ular kimga 
qarashli ekanligidan qat‘iy nazar, zarur hollarda esa mushuklar ham, quturishning 
oldini olish uchun quturishga qarshi vaksinani qo`llash bo`yicha yo`riqnomada 
ko`zda tutilgan tartibda kasallikning oldini oluvchi ana shu vaksina bilan emlanishi 
shart. 
It, mushuk va boshqa uy hayvonlari egalarining burchlari: 
- 
itlarni veterinariya muassasalarida ro`yxatdan o`tkazishga va qayta ro`yxat 
dan o`tkazishga; 
- 
uy hayvonlarining umum foydalanish joylarni iflos qilishiga yo`l 
qo`ymaslikka; 
- 
it odamlarni yoki hayvonlarni tishlagan taqdirda uni darhol tek- 
shirish va 10 kun muddat ajratib qo`yish uchun veterinariya muassasasiga olib 
kelishga hamda birinchi va takroriy veterinariya ko`rigi haqidagi 
ma‘lumotnomani veterinariya muassasasidan olishga va uni tezda tishlashdan 
jabrlangan shaxsga topshirishga majburdirlar. 
Qoidalarni buzgan fuqarolarga jarima solinadi, qoida takroran buzilgan 
taqdirda esa, agar ushbu qoida buzishlar jinoiy javobgarlikka olib kelmasa, 
ularning hayvonlari olib qo`yiladi. 
O`zbekiston Respublikasining «Aholi va hududlarni tabiiy hamda 
texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish», «Fuqa- ro 
muhofazasi» to`g`risidagi qonunlari va Favqulodda vaziyatlar vazirli- gining 
2008 yil 3 sentyabrdagi 140-sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan 
«Aholini favqulodda vaziyatlarda harakatlanishga tayyorlashga oid 
yo`riqnoma» ijrosini ta‘minlash maqsadida oliy ta‘lim talabalariga 
«Hayot faoliyati xavfsizligi» fani alohida ilmiy metodologiyaga asos- lanib 
o`qitilishi, shu buyruq asosida hayot faoliyati xavfsizligi fani quyidagi 
ko`rsatilgan to`rt bo`limdan iborat: 

---

- 
hayot faoliyati xavfsizligining nazariy asoslari; 
- 
fuqaro muhofazasi; 
- 
yong`in xavfsizligi; 
- 
birinchi tibbiy yordam ko`rsatish. 
Shu bilan birga barcha bakalavrlar malakaviy bitiruv ishi va magis- trlik 
dissertatesiyalarida alohida bo`lim bajarilishi ko`rsatildi va masla- hat ishi 
uchun 2 soat (har bir talabaga) hamda ular «Fuqaro muhofazasi» fanidan 
mashg`ulotlar olib borgan o`qituvchi bevosita ishtirokida amalga oshirilishi 
ta‘kidlab o`tildi. 
Fuqaro muhofazasi fanini o`qitishdan maqsad – inson hayot faoliyati 
xavfsizligini tashkil etuvchi hayot faoliyati xavfsizligi nazariy asoslaridan kelib 
chiqib, turli vaziyatlarda fuqaro muhofazasi, tabiiy hamda texnogen xususiyatli 
favqulotdda vaziyatlardan, ayniqsa yong`in- dan saqlanish, mehnat 
muhofazasiga amal etish va turli jarohatlar olin- ganda dastlabki tibbiy yordam 
ko`rsatish, umuman inson hayotini izdan chiqaruvchi barcha xavflardan 
himoyalanish uchun zarur bo`lgan himoya vositalarini tanlash va qo`llash 
qoidalarining mohiyatini biladi- gan malakali kadrlar tayyorlashdan iborat. 
Fanning vazifasi – davlat standartlari asosida fanni o`rganish jarayonida 
talabalarga yuqori saviyada bilim, ko`nikma va malakalarini shakllantirishdan 
iborat. 
Shu bilan birga fan inson faoliyatining ishlab chiqarishdagi faoli- yati 
bilan chegaralanmasdan, uning yashash muhiti, turli xildagi tabiiy va texnogen 
xususiyatli favqulodda vaziyatlardan saqlanish, tabiat va odamzot uyg`unligini 
yaxshi tushunish, tabiatga mulohaza bilan, uning muvozanat zanjirini uzilib 
ketishidan ehtiyot qilgan holda yondoshish masalalarini inson ongiga singdirish 
vazifasini bajaradi. 

---

«Fuqaro muhofazasi» o`quv fanini o`zlashtirish jarayonida amalga 
oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr: 
- 
fanning maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda, fuqaro 
muhofazasining nazariy asoslarini, ya‘ni fanning mohiyati, asosiy tushunchalari, 
tarkibiy qismi, huquqiy asoslarini; fuqaro muhofazasi bo`yicha O`zbekistonda 
tashkil etilgan ishlar, hozirgi zamon urushi xususiyatlari, tabiiy va texnogen 
xususiyatli favqulodda vaziyatlar va undagi fuqaro muhofazasi; fuqaro 
muhofazasida qo`llaniladigan nazorat va shaxsiy asboblar va himoya vositalarini 
qo`llash, tabiiy va texnogen favqulodda vaziyatlardan biri bo`lgan yong`in 
xavfsizligi hamda yuqori da keltirilgan vaziyatlarda jarohatlanganlarga dastlabki 
tibbiy yordam berish; sog`lom va qulay mehnat sharoitlarini yaratish usullari, 
iqtisodiy va ijtimoiy loyihalar tuzishda, sohaga doir ishlarni tashkil etishda fuqaro 
muhofazasi talablarini hisobga olish, inson hayot faoliyati davrida turli salbiy 
omillardan himoyalanish usul va vositalari to`g`risi- dagi malakasini bilishi kerak; 
- 
Fuqaro muhofazasi tahliliga oid ko`rsatkich (tavsif) va miqdoriy kattalik 
(qiymat) larni o`lchay olish hamda ularni iqtisodiy va xavfsizlik nuqtai nazaridan 
baholash; o`z kasbiy faoliyatini; fuqaro muhofazasi bo`yicha sifat va miqdoriy 
jihatdan baholash, qulay va sog`lom mehnat sharoitlarini yaratish bo`yicha turli 
tadbirlarni ishlab chiqish hamda amaliyotda qo`llash; dan bilim, ta‘lim va tarbiya 
berishning samarali usullarini amaliyotga joriy etish bo`yicha fuqaro muhofazasi 
ko`nikmalariga ega bo`lishi kerak; 
- 
talaba mustaqil ravishda mehnat faoliyatida, favqulodda vaziyat- larda, 
ayniqsa yong`in vaqtida fuqaro hayot faoliyati xavfsizligini ta‘min lash, 
jarohatlanganlarga birinchi tibbiy yordam berish malakalariga ega bo`lishi kerak. 
«Favqulodda vaziyatda fuqaro muhofazasi» fanini o`qitishdan maqsad 
talabalarga aholini, hududlarni, xalq xo`jaligi ob‘ektlarni turli favqulodda 
vaziyatlardan muhofaza qilish bo`yicha nazariy va amaliy bilimlar berishdan 
iboratdir. Shu bilan birga, talabalarni turli xil vaziyatlarni umumiy tavsilotlari, 

---

favqulodda vaziyatlarni oldini olish, talafotlarni kamaytirish va ularni oqibatlarini 
bartaraf etish bo`yicha fuqaro muhofazasini tadbirlari bilan tanishtirish; oliy o`quv 
yurtlarining xalq xo`jaligi inshooti sifatida ularni komanda-boshqaruv tarkibi va 
harbiylashmagan tuzilmalari faoliyatining mohiyatini, moslangan o`quv- moddiy 
bazasini, oliy o`quv yurtida beriladigan mutaxassisligiga mos fuqaro muhofazasi 
tuzilmalarini xizmatini qo`llab hal etadigan fuqaro muhofazasi masalalarini o`z 
ichiga oluvchi tadbirlar ning yagona tizimini o`rgatish; talabalarda O`zbekiston 
Respublikasi Milliy 

---

xavfsizligini ta‘minlashda fuqaro muhofazasi masalalarini, tadbirlarini muhimligini 
hamda vaziyatlarda jarohatlanganlarga va o`ziga-o`zi yordam ko`rsatish bo`yicha 
mas‘uliyat va burch hissiyotini tarbiyalash; talabalarga vaziyatlar xavfi bo`lganda 
va ro`y berganda ularning harakatlarida axloqiy-ruhiy barqarorlik sifatlarini 
singdirish; talabalarga vaziyatlarda birga harakat qilish, aholini muhofaza qilish, 
vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etishda avariya-qutqaruv va boshqa kechiktirib 
bo`lmas ishlarni tashkil qilish va o`tkazish asoslarini, xalq xo`jalik bino- inshootlarini 
(korxonalarini) barqaror ishlashini kuchaytirish uskunalarini o`rgatish hisoblanadi. 

---