Mundarija Kirish I. Bob. Gazlarni tozalash

II.Bob Gazlarni yuqori haroratda tozalash
2.1 Gazlarni yuqori haroratda zararsizlantirish (Termik usul)
Toksik, yomon hidli oson oksidlanuvchi gazlar ko‘p hollarda maxsus apparatlarda yoqish orqali zararsizlantiriladi. Ushbu usul oddiyligi bilan boshqa usullardan farqlanadi. Bu usul ko‘pincha lakbuyoq sanoatida, kimyo, elektrotexnika hamda bo‘yash sexlari bo'lgan sanoat ishlab chiqarish korxonalarida hosil bo‘ladigan gazlarni, ya’ni bo‘yoqlar tarkibidagi erituvchilaming bug'larini tozalashda qo‘llaniladi. Bunda tozalanuvchi gaz havo kislorodi yordamida yoqiladi. Shunda hosil bo‘lgan gazlar boshlang'ich gazga nisbatan zaharsiz bo‘lishi kerak. Tozalash jarayoni maxsus yondirgichlarda, sanoat pechlarida va ochiq mash’allarda amalga oshiriladi. Bunda chiqindi gaz tarkibidagi uglevodorod tarkibli gazlar (bug‘lar) yoqilg'i gaz alangasida to‘liq yonib ketadi va atmosferaga chiqarib yuboriladi. Yongan gazlar issiqligidan ham kerakli maqsadda foydalanish mumkin. Buning uchun ba’zan pech ichiga issiqlik almashtirgichi ham o‘rnatiladi. Termik neytralizatorlaming konstruksiyasi shunday tuzilgan bo‘lishi lozimki, bunda chiqindi gaz tarkibidagi yonuvchan oiganik modda bug‘i pech ichida yonib ketishga ulgurishi lozim. Bu esa organik moddaning o‘z- o‘zidan alanga olish haroratini apparat ichida vujudga keltirishga bog‘liq. Odatda bu vaqt 0,1-0,5 sekundni (ba’zan 1 sekundni) tashkil etadi. Shuning uchun bunday apparatlam i ishlatishda Chiqindi gaz JZ E14.1-rasm. Sanoat chiqindi gazlarini termik zararsizlantirish (termik neytralizator) sxemasi: a) issiqlik almashtirgichsiz; b) issiqlik almashtirgichli. zararsizlantiriladigan moddaning o‘z- o‘zidan alanga olish haroratini bilgan holda shu haroratni apparat ichida vujudga keltirishga harakat qilish lozim. Bu esa chiqindi tashlamalaming zararsizlantirish darajasini (to‘liq yonib ketishi) oshirishga olib keladi. Apparat ishlashining samaradorligini oshirish uchun apparat ichida harorat moddalarning o‘z-o‘zidan alanga olish haroratiga qaraganda 100-150°C ga ko'paytiriladi. Quyidagi jadvalda sanoatda ko'plab hosil bo‘lib tashianadigan tashlamalaming o‘z-o‘zidan alanga olish haroratlari keltirilgan.

Ba’zan chiqindi tashlamalari tarki ?ida organik erituvchi bug‘l: ko'plab uchrasa, ular yoqilg'i sifatida ham ishlatilishi mumkin. Chiqindi tashlamalar tarkibidagi yonuvchan moddalarning issiqlik chiqarish qobiliyati 3,35-3,77 M Dj/m3 ga teng boMganda va yuqori harorat beiganda mustaqil yoqilg'i sifatida qo'llanilishi mumkin. Lekin ko‘p hollarda chiqindi tashlamalarda yonuvchan aralashmalarning miqdori yetarli bo'lmagani uchun qo'shim cha yoqilg‘i gazning ishlatilishini taqozo etadi. Odatda 1000 m3 gaz uchun 20-30 kg shartli yoqllg‘ining ishlatilishi aniqlangan. Atmosfera havosini simob bug'lari bilan ifloslanishi rangli metallurgiya, issiqlik energetika, kimyoviy va boshqa sanoat tarm oqlarining tashlam alari hisobiga sodir bo'ladi. Chiqindi tashlamalarda simob va uning birikmalari bug' va aerozol ko'rinishida, hamda chang zarralariga ilashgan holda bo'lishi mumkin. Simobning konsentratsiyasi keng doirada o'zgaradi. Simob va uning birikmalari miqdori, konsentratsiyasiga qarab, uni ushlab qolish usullari fizik va kimyoviy usullaiga bo'linadi.
Fizik usullaiga kondensatsiyalash, absorbsiyalash, adsorbsiyalash va aerozollami filtrlarda ushlab qolish usullari kiradi. Kimyoviy usullaiga xemosorbsiya va gaz fazasida ushlab qolish usuli kiradi. Simob moddalari bilan konsentrlangan tashlamalarni dastlabki tozalash uchun odatda fizik usuliar, keyin esa ularni chuqurroq tozalash uchun kimyoviy usul qo'llaniladi. Xemosorbsion usul tashlama tarkibida simobdan tashqari boshqa komponentlar ham uchraganda ishlatiladi. Katta miqdordagi gaz tashlamalarini simob birikm alaridan tozalash (dem erkurizatsiyalash) uchun asosan ab so rb sio n usul q o 'lla n ila d i. B uning u c h u n k o 'p m c h a demerkurizatsiyalash uchun aktivlangan ko'm ir ishlatiladi. Gaz tarkibida oltingugurt angidridini uchrashi aktivlangan ko'mirni deaktivlanishiga olib keladi, lekin gazda kislorod va suv bug'lari bo'lganda adsorbentda yutilgan oltingugurtning oksidlanishi sodir bo'lib, sulfat kislota hosil bo'lishiga olib keladi: S 0 2+ H 20 + 0 ,5 0 2-*H 2S 0 4 Hosil bo'lgan sulfat kislota simob bug'lari bilan o'zaro ta’sirlashib, HgS04 ni hosil qiladi. Bu esa gaz tashlamasini to'liq demerkurizatsiyalashga olib keladi. Shuning uchun simob bug'lariga nisbatan ikki-uch baravar oltingugurt angidridi ko'p bo'lgan nam (nisbiy namligi 40—100% bo'lgan) gazlarni tozalash maqsadga muvofiqdir. Bunday sharoitda tozalangan gazda simob bug'larining qoldiq konsentratsiyasi «0,0075 mg/m3 ni tashkil etadi. To'yingan adsorbent — aktivlangan ko'miming desorbsiyasi 46,6 kPa (350 mm.sim.ustuni) vakuum ostida bir soat vaqt davomida 97% regeneratsiyasini amalga oshirish va uni qayta ishlatish mumkin. Regeneratsiyani 100% quritilgan oltingugurt angidridi bilan ishlov berish orqali ham amalga oshirish mumkin.