Mundarija: Kirish I bob. Italiyaning XIX asrning 20-30 yillarida birlashishi sabablari

Kurs ishining obekti va predmeti. XX asrning boshlaridagi siyosiy davr jarayonlar, Bu davrni o’z ichiga olganligi sababli asosiy e’tibor o’sha davrda hamda keyingi yillarda nashrdan chiqqan adabiyotlar, maqolalar, ilmiy ishlar, mustaqillik davrida e’lon qilingan xolis yoritilgan tarixiy materiallar maqola va monografiyalar shu kabilarga qaratilgan.
Kurs ishining ilmiy yangiligi. Ushbu kurs ishimizni tayyorlash jarayonida, biz ko’proq tarixiy material va manbalarga, xrestomatik asarlarga va internet saytlaridan olingan ma’lumotlarga tayangan holda voqea-hodisalarni qiyosiy tahlil asosida yoritishga harakat qildim.
Kurs ishining amaliy ahamiyati. Kurs ishimning ahamiyatishu davrda jahon tarixidagi bu qisqa davr tarixi, undagi ro’y bergan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy o’zgarishlar, turli xil nazariyalarning vujudga kelishini, ularning sabab va mohiyatini chuqur va har tomonlama o‘rganish orqali tarix yangi-yangi ma’lumotlar olib keladi.
Kurs ishining tuzilishi. Kurs ishida kirish, ikki bob, bo’limlar, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro'yxatidan iborat.


I bob. Italiyaning XIX asrning 20-30 yillarida birlashishi sabablari.
1.1. Italiyada 1820-1821 yillardagi inqiloblar.
Yangi davrda Italiyaning ahvoli oson emas edi. A. I. Gertsen Italiya xalqining erkinlik va mustaqillik uchun kurashiga hamdardlik bilan munosabatda bo'lib, mashhur "Fransiya va Italiyadan kelgan xatlar" da Italiyaning birlashishidan oldingi tarixiy taqdirlari haqida achchiq gapirdi. Italiya, deb yozgan Gertsen, - "uch asr oldin siyosiy mavjudligini yo'qotgan, har xil kamsitishlar bilan kamsitilgan, fath qilingan, chet elliklar tomonidan bo'linib ketgan, bir yarim asr davomida vayron bo'lgan va nihoyat, faol kuch, ta'sir etuvchi kuch sifatida xalqlar maydonidan butunlay chiqib ketgan mamlakat-iezuitlar tomonidan tarbiyalangan, orqada qolgan, chetlab o'tilgan mamlakat...".
Apennin yarim orolida feodal tuzumning hukmronligi va ko'p yillik xorijiy hukmronlik natijasida Italiya ko'p yillar davomida parchalanib ketdi. 1789 yilgi buyuk frantsuz inqilobi davrida Italiya o'nta davlatga bo'lindi. Italiyaning Shimoliy qismi, Lombardiya, Avstriya hukmronligi ostida edi; Lombardiyaning g'arbiy qismida joylashgan aristokratik Venetsiya Respublikasi shahar-davlatning xarakterini saqlab qoldi; yaqin atrofda-Pimont va Sardiniya orolini o'z ichiga olgan Sardiniya qirolligi (Piemont) Sardiniya Qirolligining janubida aristokratik Genuya Respublikasi mavjud edi; Italiyaning Markaziy qismida Parma, Modena knyazliklari joylashgan, Toskana va kichik Luka Respublikasi, shuningdek Papa davlati; Orolning janubini Neapol qirolligi va Sitsiliya orolini o'z ichiga olgan ikkala Sitsiliya qirolligi egallagan. Italiyaning Markaziy qismidagi barcha davlatlar Avstriya imperiyasining ta'siri ostida bo'lgan va uning tarafdorlari tomonidan boshqarilgan. Ikkala Sitsiliya qirolligida frantsuz Burbonlar sulolasining ispan bo'limi hukmronlik qilgan va faqat Sardiniya qirolligida "sof italyan" Savoy sulolasi hukmronlik qilgan.
Milliy zulmdan tashqari, feodal zulm ham kuchli edi. XVIII asrning ikkinchi yarmida Italiyaning tarixiy rivojlanishi.Italiya davlatlarida mavjud vaziyatga qarshi keng ijtimoiy qatlamlarning muxolifatining kuchayishiga olib keldi. 80-yillarning oxirida Italiyada dehqonlar, hunarmandlar, ishchi shaharlarning o'z-o'zidan chiqishlari boshlandi. Burjuaziya siyosiy islohotlar va mamlakatni birlashtirishni talab qildi. 1789 yildagi qo'shni Frantsiyadagi burjua inqilobi Italiyada siyosiy erkinlik va birlashish intilishlarini yanada kuchaytirdi. Frantsiya inqilobining yangi g'oyalari Apennin yarim orolida hukmronlik qilgan despotik monarxiyalardan norozilikni kuchaytirdi. 1792 yilda frantsuz inqilobiy armiyasi Savoyaga kirganida, odamlar uni "erkinlik, tenglik, birodarlik" deb hayajon va hayqiriqlar bilan kutib olishdi. 1793 yilda Italiyaning eng yirik davlatlari inqilobiy Frantsiyaga qarshi umumevropa koalitsiyasiga qo'shilishdi. Napoleon urushlari boshlanganida deyarli butun Italiya Napoleon qo'shinlari tomonidan egallab olingan. Napoleon Italiya xaritasini bir necha bor o'zgartirdi. Dastlab Italiyaдочерьмиfrantsuz hukmronligiga bo'ysunadigan "qiz respublikalari" bilan qoplangan; keyin Napoleon shimolda o'gay o'g'li Bogarne boshchiligida Italiya qirolligini, janubda General Murat hukmronligi ostida Neapol qirolligini yaratdi va Italiyaning qolgan qismini Frantsiya imperiyasiga qo'shib oldi.
Frantsiya inqilobi va Napoleon urushlarining notinch davri Italiya tarixida chuqur iz qoldirdi. Frantsiya hukmronligi davrida Italiyada feodal-absolutistik asoslar buzildi: ko'plab bojxona to'siqlari va cheklovlari yo'q qilindi, cherkov yerlari sekularlashtirildi, yagona kodeks joriy etildi. Bularning barchasi ijobiy siljishlar edi. Siyosiy to'ntarishlar va ommaning inqilobiy chiqishlari paytida butun Italiya xalqining milliy o'ziga xosligi va demokratik intilishlari uyg'ondi. Lombardlar va neapolliklar, piedmontlar va toskanslar asta-sekin o'zlarini yagona millat deb hisoblay boshladilar. Ammo Napoleon I Italiyani o'zining bosqinchilik maqsadlarini amalga oshirish uchun harbiy-strategik tramplin sifatida ko'rdi. Napoleon urushlari natijasida deyarli butun Italiya deyarli Frantsiyaning yarim mustamlakasi bo'lib chiqdi. Napoleon uni frantsuz sanoati uchun monopol bozorga va u uchun xom ashyo manbaiga aylantirdi. Urushlar davrida Italiya davlatlari frantsuz qo'shinlarini qo'llab-quvvatlash uchun o'n millionlab Frank soliq to'lashlari kerak edi. Bu harbiy kompensatsiyaning og'irligi ommaning yelkasiga tushdi. Bundan tashqari, uzluksiz urushlar aholining eng sog'lom va samarali qismini qamrab oldi. "...Italiyadagi frantsuz siyosati, - deb yozgan keyinchalik Engels, - har doim cheklangan, xudbin, ekspluatatsion edi... Napoleon, uning gubernatorlari va generallari 1796-1814 yillarda Italiyadan pul, oziq-ovqat, badiiy qadriyatlar va odamlarni qanday qilib so'rib olishlari yaxshi ma'lum edi...". Napoleon imperiyasi qulaganidan so'ng, ittifoqchi kuchlarning burjua Fransiya ustidan g'alabasi natijasida Italiyada feodal-absolyutistik tuzumning reaktsiyasi va tiklanishi davri boshlandi. 1815 yilda Vena Kongressining qarori bilan Italiya 8 ta davlatga bo'lindi. Frantsiya hukmronligi o'rnatilgunga qadar mavjud bo'lgan deyarli barcha Italiya davlatlariga avvalgi hukmdorlar qaytib kelishdi. Avvalgi 10 ta davlatdan faqat Venetsiya va Genua respublikalari tiklanmagan. Genuya Sardiniya qirolligiga, sobiq Venetsiya Respublikasi hududi esa Avstriyaga qo'shildi va Lombardiya bilan birgalikda Lombardo-Venetsiya viloyatini tashkil etdi. Italiyaning aksariyat davlatlari yana to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita Avstriya ta'siriga tushib qolishdi. Avstriyaning Italiyadagi hukmronligi hatto kuchayib, avvalgidan ko'ra ko'proq hududga tarqaldi. Avstriya Italiyaning eng boy va strategik jihatdan kuchli viloyatlarini egallab oldi.
Inqilobiy harakatni bostirishda Italiya hukmdorlariga Evropaning reaktsion hukumatlari yordam berishdi. 1815 yilning kuzida, Napoleon imperiyasining yakuniy mag'lubiyatidan so'ng, Venada "Muqaddas ittifoq" tashkil etildi, unga deyarli barcha Evropa davlatlari qo'shildi. Ushbu ittifoq Evropada, birinchi navbatda Italiyada milliy ozodlik harakatlarini bostirish uchun tashkil etilgan. Feodal-absolyutistik tartiblarning tiklanishi, davlatning parchalanishi va chet el zulmining mustahkamlanishi Italiya davlatlari iqtisodiyotiga salbiy ta'sir ko'rsatdi. XIX asr Italiya chuqur iqtisodiy turg'unlik holatida edi, Evropaning qoloq mamlakatlaridan biri edi.Aholining 75-80 foizi qishloq xo'jaligi bilan shug'ullanardi. Ammo deyarli barcha erlar zodagonlar va oliy ruhoniylarga tegishli edi. Dehqonlar o'zlari uchun juda noqulay sharoitlarda yer egalaridan yer ijaraga olishgan. Ishchilarning ahvoli ham og'ir edi. Ish kuni 12 soat yoki undan ko'proq davom etdi va ish haqi juda past bo'lib, faqat och yashashga imkon berdi. Bolalar mehnati keng qo'llanilgan, buning uchun pul to'langan. Qishloqda feodal qoldiqlarning mavjudligi, xalqning qashshoq yashash sharoitlari tovarlarga bo'lgan ichki talabni cheklab qo'ydi va yirik sanoatning yaratilishiga to'sqinlik qildi. Sanoatning rivojlanishiga alohida Italiya davlatlari o'rtasidagi bojxona to'siqlari, ichki Italiya bozorining yo'qligi ham to'sqinlik qildi². Birinchi kapitalistik korxonalar Shimoliy Italiyaning rivojlangan hududlarida tashkil etilgan. Mashinalar bilan jihozlangan fabrikalar paydo bo'ldi, ammo sanoat hali ham qo'l mehnatidan foydalangan holda kichik korxonalar ustunlik qildi. Kapitalizm qanchalik ko'p rivojlangan bo'lsa, chet el kishanlari shunchalik sezilarli bo'lib qoldi, Italiyaning yagona milliy davlatga siyosiy birlashmasisiz, feodal qoldiqlarini tubdan yo'q qilmasdan, mamlakatning yanada iqtisodiy rivojlanishi va xalq hayotini yaxshilash mumkin emasligi aniq bo'ldi. Mamlakatni Avstriya imperiyasining zulmidan ozod qilish, papaning dunyoviy hokimiyatini bekor qilish va Italiyada feodal monarxiyalarni yo'q qilish uchun ochiq kurash zarur edi.