Mundarija: Kirish I bob «Kalendar» atamasining paydo bo’lishi. Zamonaviy kalendarlar

Kurs ishi ob’ekti: Yetti kunlik hafta G’arbda imperator Avgust davrida keng tarkaldi. Miloddan avvalgi 321-yilda Konstantin “Hamma fuqarolar Quyosh kuni dam olsin”,- deb farmon berdi.
Kurs ishi predmetini: Slavyanlarda ham yetti kunlik hafta bo’lib yakshanba “nedeley”, ya’ni “hech narsa qilma”, “ishlamaydigan kun” - deyilgan. Dushanba - “ponedelnik” -“nedeley”dan keyingi kun, vtornik seshanba) - “nedeli”dan so’nggi ikkinchi, sreda (chorshanba) - nedeli (haftaning o’rtasi), “chetverg”, “pyatnitsa”-to’rtinchi va beshinchi kun deb ataladi. “Subbota”- sabbat (shabat)-ya’ni dam olish so’zidan olingan. Qadimgi Rusda zamonaviy yakshanba XVI asrgacha “nedeli” deb atalgan. Hafta so’zining o’rnida esa “sedmitsa” ishlatilgan.
Qadimgi Skandinaviya xalklarida shanba - “kidagzyau” “hammom kuni” degan ma’noni bildirgan. Bu shvedlarda (lorsdau va lagsdau) ham sakdanib qolgan. Ba’zi xalqlarda eston, latish, arab, yunon va xitoyliklarda hafta nomlari tartib raqami bo’yicha atalgan. Haftalarni raqamlash Qadimgi Bobilda ham mavjud bo’lgan. Masalan: Saturn kuni baxtsiz hisoblangan bois, shu kuni ular biror bir ish bilan shug’ullanishmagan “shabbat” - “osudalik” nomini olgan. Shu nom keyinchalik arab va slavyan tillarida ham ishlatilgan.
Ba’zi xalqlarda haftalarning tartib raqami boshqacharoq qo‘yilgan. Masalan, gruzin tilida beshta shanba mavjud. Haqiqiy shanba - “shabati”dan tashqari yana, ikkinchi shanba - ya’ni dushanba, uchinchi shanba ( seshanba, toh’rtinchi shanba -chorshanba,beshinchi shanba, payshanba, juma va yakshanba - kreativ deb ataladi. Forschada ham hafta nomlarida "shanba, so’zi olti marta takrorlanadi. Yakshanba - birinchi shanba, dushanba -ikkinchi shanba, seshanba-uchinchi shanba, chorshanba - to’rtinchi shanba va payshanba-beshinchi shanba tarzida. Juma - muqaddas kun hisoblanadi. Haftalarning forscha nomlari Kavkaz Osiyo xalqlari tomonidan ham ishlatiladi.
Ozarbayjon tilida ‘‘“bozor” - yakshanba, turkchada xam yakshanba - bozordan keyingi kun deb ataladi. Angliyada vaqtlar shanba haftaning oxirgi kuni hisoblangan. Monmutskiy1 (XIP asr) asarlaridan bunga bir talay misol topishimiz mumkin.
Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, turli nomlarda va shakllardagi haftalardan foydalanilgan. Sutka va uning dastlabki shakllari. Yer sharining o`z o`ki atrofida bir marta aylanib chikishi uchun ketgan vakt sutka deb ataladi. Sutka – vaqtning dastlabki o`lchov birlitidir. Sutkaning 24 dan bir bo`lagi bir soat, soatning 60 dan bir bo`lagi daqiqa, daqiqaning 60 dan biri soniya deyiladi. Yer o`z o`qi atrofida notekis aylanishi ma`lum, ammo bu notekislik kichik bo`lib, 100 yilda soniyashgeg mingdan bir ulushi bilan o`lchanadi. Qadimda kecha va kunduzning almashishidan vaqt o`lchovi me`yori sifatida foydalanishgan. Qadimda yunoncha «Ьyetega» - sugka so`zi ikki ma`noda.
Lotincha «dies» - sutka so`zi ham shu ma`noni bildirgan. Qadimgi Yunoniston, Rim, Bobilda va Misrda sutka ertalabdan, O`rta Osiyoda kechqurundan boshlab hisoblangan. Oy kalendaridan foydalangan afinaliklar, germanlar, iudeylarda ham sutka-kun kechqurundan boshlangan. Zardushtiylar esa Quyoshning chiqishi bilan yangi kun boshlanadi deb hisoblashgan.
Sutkalarni dastlab misrliklar soatlarga bo`lganlar. Millodsan avvalgi yilida Misr koxinlari sutkani 24 soatga bo`lishgan: Ular soatni kunduz, 2 soatni g`ira-shira pay., 12 soatni kechasi hisoblashgan. Bobilda ham bir sutkaning 12 soati kechasi hisoblangan. Geradotning ta`kidlashicha, yunonlar bobilliklarning shu sistemasidan foydalanishgan. Gerodotning yozishicha, miloddan avvalgi VI ahamoniylar xukmdori Doro skiflarga yurishi davrida qo`riqchilariga vaktni hisoblash uchun tugilgan arqon, tashlab ketadi. Ular har kuni bitta tugunni yechganlar.