Мундарижа: Кириш. I-боб. Кредит операциялари аудитининг назарий асослари

I-БОБ. Кредит операциялари аудитининг назарий асослари
11.1. Кредит операциялари аудити таснифи
Банк кредити республика иқтисодиётида муҳим ўрин тутиши ўз - ўзидан аниқ. У жисмоний ва юридик шахслар моддий техника базасини мустаҳкамлашга кўмаклашиб, асосий ва оборот ишлаб чиқариш фондларини тўзиш, тиклаш ва кўпайтириш манбаи бўлиб хизмат қилади. Корхоналар ва ташкилотларга ўз маблағлари билан чекланиб қолмаслик, янги пул маблағларини хўжалик оборотига киритиш имконини беради ва шу билан ишлаб чиқаришнинг ўсиши ва жадаллашиши учун зарур иқтисодий замин яратади.
Банклар ўз навбатида, иқтисодиётнинг турли тармоқларида қўшимча қарз маблағлари юзага келишининг асосий манбаи бўлиб, ишлаб чиқариш жараёнини қайта тўзилмалаш, фаол иқтисодий сиёсат юритиш, тадбиркорликни ривожлантириш ва ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш учун қўшимча маблағларни жалб қилишга ёрдам беради.
Кредитлашни ташкил этиш кредит муносабатларининг икки субъекти – банк (қарз берувчи) ва мижоз (қарз олувчи) нинг ўзаро мажбуриятлари ҳамда манфаатларини уйғунлаштиришни назарда тутади. Тижорат банклари томонидан кредит операцияларини тўла-тўкис олиб бориш улар томонидан кредит сиёсатининг қай даражада тўзилганлигига боғлиқ. Ҳар бир банк сиёсий, иқтисодий, ташкилий ва бошқа жиҳатларини ҳисобга олган ҳолда ўз кредит сиёсатини шакллантириши банк кредитлашининг муҳим жиҳати ҳисобланади. Бу кредитларни бошқаришнинг асоси ҳисобланади.
Банк ўзининг сиёсий, иқтисодий, ташкилий ва бошқа жиҳатларини ҳисобга олган ҳолда кредит сиёсатини аниқ белгилаб олиши бошқарув органлари томонидан белгиланган стандартларга риоя қилиш ва фойдали кредитлар беришни таъминлайди. Банкнинг кредит сиёсати банк бошқарувчилари ва кредит инспекторларига кредит бериш тўғрисида аниқ қарор қабул қилиш ва банк кредит портфели таркибини тўғри танлашда амал қилиниши керак бўлган асосий йўналишларни беради. Банк кредит портфелининг таркиби унинг кредит сиёсатини ўзида акс эттириши керак. Акс ҳолда, банк кредит сиёсатининг самарали қўлланиши таъминланмайди ва банк бошқаруви юқори органлари ёки уни қайта кўриб чиқишлари, ёки унинг қўлланилиши бўйича чора - тадбирлар кўришларига тўғри келади.
Тижорат банкларининг кредит тақдим этишдаги асосий вазифаси - омонатчиларнинг пулларини кимга ишониб топшириш мумкинлигини ҳал этишдан иборат. Бу фаолият ўта муҳим ва ўта таъсирчан жараён бўлиб, уни муваффақиятли амалга ошириш сармоя тўзилмасидаги леверажни жиддий ошириш имконини беради. Банк кредитларни қачон, кимга ва қандай шартларда беришини аниқ белгилаб олиши керак.
Банк қандай кредитлар, қанча миқдорда, кимга, қайси шароитлар билан берилишини хал қилиши зарур. Бизнеснинг шундай турлари борки, банк кредит бера туриб улар бўйича қийин аҳволга тушиб қолиши мумкин. Шунинг учун ҳар бир фаолият риск билан боғлик еканлигини эсдан чиқармаслик лозим. Банкнинг кредит сиёсати унинг фаолиятида юзага келиши мумкин бўлган хавфли ҳолатларнинг олдини олишга, бунинг учун депозитлар ва кредитлар ўртасидаги нисбатнинг, банк мажбуриятлари билан капитали ўртасидаги ва бошка кўрсаткичларнинг меьёрида бўлишини тақоза етади. Оқилона кредит сиёсати бериладиган кредитларнинг сифатини оширади. Шунинг учун кредит сиёсатининг асосий мақсади бошқарув жараёни, фондларнинг етарлилиги, рискларни сифат даражаси бўйича туркумлари, кредит портфелининг баланси, мажбуриятларнинг таркибий қисмларини ажратиш каби элементларини ўз ичига олмоғи лозим.
Оқилона кредит сиёсати банк кредит портфели сифатининг ошишига олиб келади. Тегишли равишда, кредит сиёсатининг мақсади ҳуқуқий тартибга солиш диапазони, маблағ олиш имконияти, энг юқори риск даражаси, ссуда портфели баланси, муддатлар бўйича мажбуриятлар ва активлар тузилмасини ҳисобга олиши керак.
Банк кредит сиёсатининг моҳияти ва мазмунини тушуниш учун авваламбор сиёсат деган тушунчага таъриф бериш керак бўлади. Сиёсат юнонча «политике» сўзидан олинган бўлиб «Давлатни бошқариш санъати» деган маънони билдиради одатда, ижтимоий фаолият сифатида талқин қилинади.
Сиёсат - бу боғлиқ ҳаракатларни амалга ошириш усули бўлиб, бунда принциплар тегишли сиёсатни аниқлаш ва уни амалга ошириш усулларининг асоси сифатида қатнашади.
Сиёсий таъсир объекти ҳисобланган ижтимоий муносабатлар соҳасига боғлиқ равишда, иқтисодий сиёсат, ижтимоий, маданий, техник ва бошқа сиёсат тўғрисида гапириш мумкин. Кредит сиёсати - бу банк томонидан унинг фаолиятида ўтказиладиган сиёсат кенг спектрининг фақатгина бир қирраси ҳисобланади. Бир гуруҳ рус олимлари кредит сиёсатини қуйидагича таърифлайдилар: «Кредит сиёсати - банкнинг кредит операциялари соҳасидаги стратегияси ва тактикасидир».
Кредит сиёсати талқинига бундай ёндашувни ҳозирги ғарб адабиётида ҳам учратиш мумкин. Мисол учун, Жаҳон банкининг Н. Брук таҳрири остидаги нашрида қуйидагиларни кўришимиз мумкин: «Сиёсатни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш ташкилий эҳтиёжлар, қоидалар, қонунлар ва бошқариш фалсафасининг интеграциясини билдиради. Бу корпоратив маданиятнинг ўсишига ижобий таъсир кўрсатади. Сиёсатни ишлаб чиқишда банк имиджи мустаҳкамланади ва келажакдаги натижаларга асос қўйилади. Аниқ белгилаб олинган сиёсатга эҳтиёж банкнинг кенгайиши, децентрализациялашуви ва мустақиллигининг ўсиши билан ортиб боради. Банк сиёсати кредитлаш, қимматли қоғозлар ва шўъба компанияларига инвестициялар, капитал қўйилмаларни молиялаштиришга одатда асосий функцияларни қамраб олади:
• харажатлар;
• персонал;
• ички назорат ва молиявий бошқарув.
Сиёсатни ишлаб чиқиш кўп ҳолларда тармоқ сиёсатига, анъаналар ва «раҳбарлар кенгаши» бошқарувчиларининг таклифларига асосланади».
Кредит сиёсатининг юқорида келтирилган таърифлари бизга ҳозирги замон иқтисодий адабиётида бу тушунчанинг турли талқини мавжудлиги тўғрисида хулоса чиқаришга имкон беради, бу эса ўз навбатида кредит сиёсатининг моҳиятини аниқлаш заруриятини келтириб чиқаради.
Панова Г.С. шундай дейди: «Авваламбор, кредит сиёсатини иқтисодий сиёсат сифатида белгилаб олиш лозим. Аммо молиявий, нарх, солиқ, фоиз ва иқтисодий сиёсатнинг бошқа кўринишларидан фарқли равишда кредит сиёсати уни иқтисодий сиёсатни ташкил этадиган элементлар умумий тизимидан ажратиб турадиган ўзининг маълум бир махсус белгиларига эга. Кредит сиёсатининг муҳим томони шуки, кредит сиёсати - бу кредитнинг ҳаракати билан боғлиқ сиёсат ҳисобланади».
Банк кредит ва депозит сиёсати бир асосга эга ва бир медалнинг икки томони каби ҳисобланади. Кредит ва депозит сиёсатининг ўтказилиши бир мақсадни кўзлайди – банкнинг ишончлилиги ва стабиллигини ушлаб турган ҳолда унинг даромадларини максималлаштиришдан иборат. Мувозанат нуқтаси бўлиб банк ликвидлиги хизмат қилади.
Шунинг учун, бизнинг фикримизча, тижорат банкининг кредит сиёсатини кенг маънода, унинг депозит сиёсатини ҳисобга олган ҳолда кўриб чиқиш лозим. «Кредит сиёсати – бу кредит бериш борасида бўлгани каби, уни олиш борасидаги ҳам сиёсатдир».
Шундай қилиб, кредитни иқтисодий категория сифатида бошқариш даражасида депозитларни қайтариш асосида жалб қилиш ва ссудалар бериш бўйича сиёсат бир жараённинг икки тарафи ҳисобланади.
Ҳақиқатдан, амалиётда банклар (марказий ва тижорат банклари) пул, кредит, фоиз, валюта сиёсатини олиб боради. Шу билан бирга шуни айтиб ўтиш жоизки, кредит сиёсати - бу турли кредиторларнинг сиёсатидир.
Банк сиёсати ва унинг таркибий қисмлари
• Депозит сиёсат.
• Кредит сиёсати.
• Банк мижозларига ҳисоб касса хизматларини кўрсатишни ташкил этиш соҳасидаги сиёсат.
• Фоиз сиёсати.
• Валюта сиёсати.
• Алоҳида банк операциялари ва хизматларини ўтказиш бўйича сиёсат.
• Банк рискларини бошқариш соҳасидаги сиёсат.
• Банк фойдалилиги, рентабеллигига нисбатан сиёсат.
• Ходимларни бошқариш бўйича сиёсат.
• Рақибларга нисбатан сиёсат ва х.к.
Шундай қилиб, умуман олганда, банк сиёсатининг ажралмас қисми бўлгани ҳолда, тижорат банкининг кредит сиёсати алоҳида эмас, балки банк сиёсатининг барча элементлари таъсири, боғлиқлигини ҳисобга олган ҳолда қаралиши лозим.
Ҳозирги замон иқтисодий адабиётида тижорат банкининг кредит сиёсати мазмунига нисбатан параллел равишда икки хил фикр мавжуд.
Биринчидан, кредит сиёсати макроиқтисодий даражада одатда банк сиёсати сифатида тушунилади.
Иккинчидан, кредит сиёсати микроиқтисодий даражада одатда, конкрет банкнинг кредит жараёнини бошқариш соҳасидаги сиёсати сифатида тушунилади.
Кредит сиёсатида мақсад ва стратегияси, ваколатлар даражаси ва масъулиятни тақсимлаш, шунингдек, кредит турлари, концентрацияси, қарздорларга доир молиявий ахборотлар тўплами, гаров таъминотига ва кредит мониторингига нисбатан кўйиладиган талаблар, кредитлар бўйича фоиз ставкаларини белгилаш, банк билан боғлик шахслар билан бажариладиган операциялар, балансдан ташкари моддалар, кредит портфелини аудит қилиш ва корпоратив хисоботлар ёритилиши лозим.
Кредит сиёсатининг йўналишларида эса, стратегик масалалар, яъни берилаётган кредитларнинг ҳажми ва шакли, қисқа ва узоқ муддатли кредитлар ўртасидаги нисбат ва хамда процедураларга оид молиявий ахборотларни таҳлил этиш жараёни, кредит портфели хамда маблағларнинг кайтарилишини таъминлаш бўйича чора-тадбирлар акс эттирилиши мақсадга мувофикдир.
Тижорат банклари томонидан кредит сиёсатини ишлаб чиқиш ва қабул қилишнинг асосий мақсади акциядорларга актив амаллардан юқори даромад олишни таъминлаш, банкнинг ликвидлилигини етарли даражада сақлаб туриш, рискни диверсификациялаш, амаллар бирлигини ўрнатиш ва кафолатлаш, қонун ва меъёрларга риоя қилинишини таъминлашдан иборат.
Банк кредит сиёсатининг мазмуни қуйидагилардан иборат:
- банк кредит портфелини аниқлаш ва шакллантириш (кредит турлари, қоплаш муддатлари, миқдори ва сифати) билан боғлик масалалар;
- банк раисининг кредит фаолияти учун жавоб берадиган ўринбосари, кредит қўмитаси раиси ва кредит инспекторига юкланган ваколатлар рўйхати (энг кўп кредит сўммаси ва турлари);
- банкнинг кредит бериш соҳасидаги ҳуқуқлари ва ахборот тақдим этиш бўйича жами мажбуриятлари;
- кредит аризалари бўйича текшириш ва қарор чиқариш тизими баёни;
- кредит аризасига илова қилинадиган зарурий ҳужжатлар ва кредит ишида албатта сақланадиган ҳужжатлар рўйхати (қарздорнинг молиявий ҳисоботи, кредит шартномаси, гаров, кафолат ҳакида шартнома ва ҳоказолар);
- кредит ишлари сақланиши ва текширилиши учун ким жавобгарлиги, ким ва қандай ҳолатда уларни олиш ҳуқуқига эгалиги тўғрисида батафсил маълумотлар;
- кредитнинг таъминланганлиги ва уни қабул қилиш, баҳолаш ва амалга оширишнинг асосий қоидалари;
- барча кредитлар сифатини белгилайдиган меъёрлар баёни;
- энг юқори кредит имтиёзларини белгилаш ва кўрсатиш (яъни кредит сўммалари ва банк ялпи активларининг энг юқори нисбати);
- банк хизмат кўрсатадиган минтақа, кредит қўйилмаларининг асосий қисми жорий этиладиган тармоқ, иқтисодиёт соҳаси ёки сектори;
- муаммоли кредитлар таркиби ва таҳлили, бунда муаммоларни қандай хал этилиши эҳтимоллари кўрсатилади;
- қолган ҳужжатларда таъқиқланадиган ёки номақбул кредит турлари тавсифланади (тўловга қодирлиги шубҳали бўлган ёки ҳужжатлар тўлиқ рўйхатни тақдим этмаган қарз олувчилар ва ҳоказолар).
Кредит сиёсати малакали тузилиб, банк рахбаридан тортиб операторгача барча даражаларда меъёрида амалга оширилса, бу банк рахбариятига тўғри карорлар чиқариш, ортиқча рисклардан холос бўлиш, банк кредитларини тўғри баҳолаш имконини беради. Шу билан бирга бир вақтда кредит сиёсати сиёсий, иқтисодий ва ҳуқуқий шартларни хисобга олган холда анча юмшоқ бўлиши даркор.
Бу борада, аниқ ишлаб чиқилган ва энг қуйи бўғиндаги ходимларгача тушунарли қилиб яратилган кредит сиёсатининг мавжудлиги банк тизими барқарорлигини ва пировардида иқтисодиётнинг реал секторини молиялаштириш оркали юқори суръатларда ўсишини таъминлашда асосий, стратегик вазифалардан биридир. Банк фаолиятида рақобатнинг ҳарактери бозор ҳарактери билан белгиланади. Кучли рафобат шароитида банкларнинг самарали фаолият олиб боришлари учун кучли кредит сиёсатига зарурат туғилади. Бугун иқтисодий жараёнлар республикамиз тижорат банкларида етарли ресурс маблағлар бўлишини, мавжуд маблағларни энг минимал риск асосида жойлаштириб, юқори даромад олиш имкониятига эга бўлишни кўзда тутади.

1.2. Кредит операциялари аудити мақсади ва вазифалари

Ҳар бир банк сиёсий, иқтисодий ташкилий ва бошка жиҳатларни ҳисобга олган ҳолда, ўз кредит сиёсатини шакллантириши банк кредитлаш фаолиятининг муҳим томони ҳисобланади. Тижорат банкининг кредит сиёсати кредитларни бошқаришнинг асоси ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг 2000 йил 2 мартдаги Н 905 "Тижорат банклари кредит сиёсатига кўйиладиган талаблар тўғрисида"ги Низом тижорат банклари кредит сиёсатини олиб боришда ҳуқуқий асос бўлиб ҳисобланади. Бу Низом тижорат банклари кредит сиёсатига нисбатан қўйиладиган талабларни белгилаб бериб, "Ўзбекистон Республикасининг Марказий банки тўғрисида" ва "Банклар ва банк фаолияти тўғрисида"ги Қонунларга мувофиқ ишлаб чиқилган. Мазкур Низомга ЎзР АВ 28.05.2005 й. 905-1-сон билан рўйхатга олинган ЎзР МБ Қарорига мувофиқ ўзгартиришлар киритилган.
Низомга асосан банкнинг кредит сиёсатига қуйидагича таъриф берилади: "Банкнинг кредит сиёсати - кредитлаш жараёнида юзага келувчи рискларни бошқаришда банк рахбарияти томонидан қабул қилинадиган чоралар ва услубларни белгиловчи хамда банк рахбарияти ва ходимлари кредитлар портфелини самарали бошқаришга доир кўрсатмалар билан таъминловчи ҳужжатдир. Кредит сиёсати банкнинг кредит фаолияти мақсадларини аник кўрсатиши ва аниқлаб бериши шарт".
Тижорат банклари кредит сиёсати алоҳида ҳужжат сифатида ишлаб чиқарилади ва банк Кенгаши томонидан тасдиқланади. Ҳар бир банк ўз кредит сиёсатини ишлаб чиқиши ва амалга жорий этиши лозим. Кредит сиёсатини ишлаб чиқиш ва ижро этиш юзасидан жавобгарлик банк Кенгаши ва Бошқаруви аъзолари, банкнинг бошқа мансабдор шахсларига юклатилади.
Кредит сиёсатининг тавсифи кредит портфелининг таркибига, банк ўз фаолиятини амалга ошираётган ҳудуднинг иқтисодиётига қараб аниқланади. Кредит стратегиясини шакллантиришда ва тегишли кредит сиёсатини тайёрлашда, банк ушбу омилларни ҳисобга олиши шарт. Банкнинг кредит сиёсати унинг жорий банк стратегияси ва иқтисодий ҳолатига мувофиқлигини таъминлаш учун банк Кенгаши томонидан йилига камида бир марта тегишли йилнинг 1 февралигача бўлган муддатда қайта кўриб чиқилиши ва тасдиқланиши керак.
Тижорат банкларининг кредит сиёсатида масъулиятлар тақсимоти долзарб муаммолардан саналади. Банк кенгаши кредит рисклари стратегиясини ишлаб чиқиш, амалга ошириш ва мониторинги учун масъулдир. Шу боис, Кенгаш кредит сиёсатнинг бажарилиш даражаси ва кредитлаш билан боғлик амаллар орқали стратегик мақсадларига эришиши натижаларига кўра банк ижро органи рахбариятининг фаолиятини баҳолайди.
Мазкур сиёсатда кредитлаш жараёнларида кредит турини ва кредитга ўрнатиладиган фоиз ҳажмларини белгилайди. Кредитлаш бўйича ваколатлар бутун банк бўйича тарқалганлиги муносабати билан сиёсат белгиланган йўналишлар ва амалларга риоя қилинишини кузатиш учун ҳисобот тизими ва жиддий ички таҳлил тартибини аниқ кўрсатиб бериши лозим. Бу тизим Кенгаш ва банк рахбариятини сиёсатнинг олиб борилиши тўғрисида аниқ ва ишончли ахборот билан таъминлашга юналтирилган, шунингдек, уларга кредит портфелининг ҳолати ва кредитлаш бўйича мутахассисларнинг фаолиятларини бахолаш учун керакли ахборот беришга хизмат килади. Банк кенгаши Кредит рискларини бошқариш қўмитасига, банкнинг кредит амалларини кузатиш ва назорат қилиш бўйича функцияларнинг талайгина қисмини бажариш ваколатини беради, бу кредит амалларини банкнинг Кредит бўлинмалари бошқаради. Кредит қўмитаси ўзининг функционал мажбуриятларига эга бўлиб, ҳар хафтада ёки агар зарурият туғилса, ундан хам тезроқ йиғилишлар ўтказади, котиба қабул қилинган қарорларни, шунингдек Қўмита аъзоларининг фикрлари ва таклифларини муфассал баённомаларда ёзиб боради ва улар зарурият туғилганда Кенгашга такдим этилади. Бошқарув Раисининг ўринбосарлари рахбарлигидаги кредит бўлинмалари Кенгаш тасдиқлаган кредит рискларини камайтириш стратегиясини амалга ошириш, шунингдек бутун банк бўйича кредит рискларини аниқлайдиган, мониторингини олиб борадиган ва назорат қиладиган амалларни ишлаб чиқиш учун масъулдир.
Шу боис, банк Кенгаши кредит сиёсатига доир жавобгарликларни қуйидаги омилларда баён этиши мумкин:
- кредитни тайёрлаш;
- кредитни тасдиқлаш жараёни;
- кредит ва портфелни бошқариш ва мониторингини олиб бориш; - ҳар йиллик инвентаризация, таҳлиллар ва жазо чоралари.
Кредит портфелини самарали бошқариш масъулияти Кредит бўлинмалари зиммасига юклатилади. Шу билан бирга, турли кредит рисклари (баланс ёки балансдан ташқари) хазина ва амалиёт бўлими фаолиятида хам юзага келиши мумкин. Шунинг учун, кредит амаллари билан боғлик бўлган рисклар банк Кенгаши томонидан белгиланган ва назорат қилинадиган кредит амаллари бўйича аниқланиши ва унга буйсуниши зарур. Кредитларни тасдиқлашда кредит бўйича қабул қилинган карорлар окилона ва мақбуллигини хамда кредит жараёнининг ишончлилиги ва холислиги изчил ва объектив карорлар билан қўллаб-қувватланишини, риск эса банк учун кутилаётган фойдани ҳисобга олган ҳолда мақбуллигини кафолатлаш учун тегишли ваколатлар даражасини аниқлаш лозим.
Кредит бўлинмалари Банк Кенгашининг назорати ва масъуллиги остида ушбу сиёсатни жорий этиб, амаллар кредит рискини ва кредит портфелининг сифатини сиёсатга мос равишда бошқариш ва назорат олиб боришини таъминлашлари керак.
Кредит сиёсатининг мавжудлиги, энг муҳими - барча даражаларда ишлаб чиқилган сиёсатга риоя этиш банк ссуда портфелини сифатли бошқариш учун асос бўлади. Бу эса ўз навбатида, унинг қарздорлари ва акциядорлари фойдасини кўпайтиради ва фаровонлигини оширади.
Кредит сиёсати кредит бериш жараёнига жалб этилган кредит ходимининг лавозими ва ваколатларига қараб уларнинг ҳар бири учун кредитлаш тўғрисида қарор қабул қилиш ва кредит миқдорини чеклаш тартибини белгилаб беради. Кредитлаш учун масъул бўлган барча шахслар ваколатлари кредит сиёсатида қайд этилади.
Кредит қўмитаси мажлислари ва унинг банк бошқаруви органлари олдида ҳисобот бериши даврийлиги ҳам кредит сиёсатида белгилаб қўйилиши керак. Кредит сиёсати кредитлашнинг турли кўрсаткичлари (кредит турлари, иқтисодиёт тармоқлари, жўғрофий ҳудудлар ва б.) бўйича кредитларнинг тўпланиши даражасини аниқлаш ва уни мониторинг қилиш тўғрисидаги талабларни ўз ичига олиши зарур. Кредит сиёсати мунтазам равишда раҳбариятга топшириладиган тегишли ҳисоботларни тайёрлашга доир талабларни белгилаши лозим.
Кредитни тўлаш муддати уни тўлашнинг бирламчи ва иккиламчи манбаларини синчиклаб баҳолаш асосида белгиланиши керак. Кредит сиёсат раҳбарият нуқтаи назаридан ҳар хил тоифа ва турдаги кредитларни тўлашнинг маъқул дастурларидан иборат бўлиши зарур.
Кредит сиёсати кредитлар беришнинг максимал муддатларини белгилаши лозим. Ушбу сиёсат шунингдек кредитнинг асосий сўммасини кредит тўлаш муддатининг сўнгида ва кредит тўлашнинг бошланғич муддати узайтирилаётганда қайтариладиган кредит турларини бериш тартибини ҳам ўз ичига олиши керак.
Кредит сиёсати тўловларни ўз вақтида тўланишини таъминлаш, маблағларнинг қайтарилиши ва берилган кредитлар бўйича қарздорликни ундириб олиш бўйича чора-тадбирларни ўз ичига олиши керак. Банк кредит сиёсати кредит бериш босқичида ҳам, кейинги мониторинг босқичларида ҳам жисмоний ва юридик шахсларнинг молиявий ҳисоботларига нисбатан қўйиладиган талабларни ўз ичига олиши керак. Молиявий ҳисоботларни аудиторлик текширувларидан ўтказиш, нақд пул оқими ва бошқа маълумотлар бўйича ҳисоботларни тақдим этиш юзасидан қўйиладиган талаблар аниқ ифодаланиши зарур. Шуни ҳам қайд этиб ўтиш лозимки, банклар талаб қиладиган маълумотлар Миллий Бухгалтерлик Ҳисоби Стандартларига (МБҲС) мувофиқ тақдим этилиши керак.
Кредит сиёсатида потенциал қарздорларнинг кредит қобилиятини (ликвидлик, қопланиш, мухторлик коэффициентлари, капиталлаштириш даражаси, гаров таъминоти экспертизаси ва б.) аниқлаш учун уларнинг молиявий аҳволини таҳлил қилиш тадбирлари батафсил ёритилиши лозим.
Банк қарздорларнинг кредит қобилияти мезонлари ва уларни баҳолаш методикасини аниқ белгилаб олиши керак.
Кредит сиёсати муайян турдаги қимматликлар гарови асосида бериладиган ссудаларнинг максимал миқдори лимитларини ўз ичига олиши ҳамда таъминланган ссудаларнинг ҳар бир тури учун кредит ҳужжатлари тўпламини расмийлаштириш тадбирларини белгилаши лозим. Банк кредит сиёсатида гаров кредитлашнинг уни бериш вақтидаёқ кредитни тўлаш манбаси ҳисобланган ягона асоси бўлмаслиги белгилаб қўйилиши зарур.
Кредит сиёсати гаровга олинган мулк турига қараб гаров мавзуига нисбатан қўйиладиган талаблар ва кредитнинг гаров қийматига нисбатини ўз ичига олиши керак. Мазкур бандда гаров мавзуи синчиклаб баҳоланиши ва унинг бозор қиймати уни сотиш лозим бўлган пайтда юзага келиши мумкин бўлган зарар ўрнини қоплаши лозимлиги аниқ ёритилиши зарур.
Ҳужжатда гаров мавзуи мустақил баҳоловчи ва ички банк баҳоловчиси томонидан баҳоланадиган ҳоллар кўрсатиб ўтилиши керак. Турли гаров тоифаларини баҳолаш услублари батафсил акс эттирилиши лозим. Сиёсат кўчмас мулк, ишлаб чиқариш жиҳозлари ва истеъмол кредитларини молиялаш учун бериладиган кредитларни тўлаш ҳисобига қарздор томонидан бўнак тўловларини киритишга доир муайян талабларни ўз ичига олиши зарур.
Кредит сиёсатида кредитларни таснифлаш тизими аниқ ифодаланиши лозим. Кредит ходимлари кредит портфелидаги барча маълум бўлган салбий ўзгаришлар тўғрисида раҳбариятга хабар беришлари керак. Қарздор ёки гаров аҳволи ёмонлашишини олдиндан аниқлаш эҳтимолий йўқотишларни камайтириш учун жуда муҳимдир.
Кредит сиёсати кредитларнинг барча тоифалари бўйича "тўловсизлик" тушунчасининг аниқ ифодаланиши, фоизларни ўстирмаслик мезонлари, шунингдек банк Бошқаруви ва Кенгашининг тегишли ҳисоботларига нисбатан талабларни ўз ичига олиши лозим. Ҳисоботларда аҳволнинг ёмонлашиши, яширин зарарлар сабаблари ва соғломлаштириш режалари батафсил баён этилади.
Кредит сиёсат қарзларни қайтаришга доир изчил босқичма-босқич чоратадбирлар кўрилишини талаб қилиши керак. Рахбарият Марказий банк томонидан белгиланган талабларга мувофиқ кредитларни ҳисобдан чиқариш тадбирларини ишлаб чиқиши лозим.
Кредит сиёсати турли кредитлар ва қарздорлар бўйича белгиланувчи фоиз ставкаларини аниқлашда фойдаланиладиган омилларни ўз ичига олиши керак. Бунда ҳеч бўлмаганда ресурслар қиймати, кредит бўйича хизмат кўрсатишга доир кутилаётган ҳаражатлар, воситачилик ҳақи, маъмурий сарфлар, эҳтимолий йўқотишларга қарши захиралар ва банк маржаси баҳоланиши зарур.
Кредит сиёсати банк билан боғлиқ шахсларга бериладиган кредитлар бўйича Марказий банк талабларига мувофиқ келувчи лимитларни ўз ичига олиши лозим.
Кредит сиёсатида банк билан боғлиқ шахслар билан битимларни қисқартириш ёки уларни тўзишнинг ҳар қандай имкониятларини бартараф этиш мақсадида боғлиқ шахсларга бериладиган кредитларни тасдиқлаш ва қайта тиклаш тартиби ва тадбирлари белгилаб қўйилиши керак.
Кредит сиёсатида кафолатлар ва аккредитивларнинг мақсади ва ишлатилиши, мансабдор шахсларнинг бундай мажбуриятларни чиқаришга доир ваколатлари ва бундай воситалар чиқарилиши мумкин бўлган ҳоллар, шунингдек уларга доир ҳужжатлар ва ҳисоботларга нисбатан қўйиладиган талаблар батафсил ёритилиши лозим.
Сиёсат банк кредит портфелини вақти-вақти билан баҳолашга жавобгар бўлган мансабдор шахслар рўйхатини белгилаши ҳамда кредит портфели сифатини аниқлаш ва тўзатишлар минимал юзага келувчи йўқотишлар билан киритилиши учун муаммоли кредитларни аниқлаш учун зарур бўлган ички банк кредит таҳлили мақсадларини белгилаб қўйиши лозим.
Таҳлил мақсадлари кредит сифатини аниқлаш билан бир қаторда кредитлаш жараёнини бошқариш сифатини баҳолаш, жумладан, тасдиқланган кредит сиёсати мувофиқлигини таъминлаш ва кредит ҳужжатларини расмийлаштириш тадбири, молиявий таҳлил, гаровни расмийлаштириш ва баҳолаш, кредитлашга доир ваколатларни тақсимлаш, қонунчилик меъёрларига риоя қилиш.
Кредит сиёсати банк хизматлари ва бўлинмалари томонидан Банк Бошқаруви ва Кенгашига кредитлашнинг турли жиҳатлари бўйича топшириладиган ҳамда кредит портфели сифати ва кредит портфелини бошқариш билан боғлиқ бўлган бошқа маълумотларни ўз ичига олган ҳисоботлар тури ва даврийлигини белгилаши лозим.
Ҳисоботлар филиаллар ва банк бўйича умуман кредитлаш воситалари ва йўналишларига қараб таваккалчиликларни баҳолаш учун бошқаришнинг турли даражаларига мослаштирилган ҳамда батафсил ёритилган бўлиши керак.