Mundarija kirish I bob. Mark Tven Amerika bolalar adabiyoti asoschisi

Umumiy xulosalar
1. Xulosa qilib aytadigan bo`lsak, yozuvchi hikoya va romanlarining ta`siri juda ko`p asarlarda uchraydi. Ayniqsa, uning bolalarga bag`ishlab yozilgan asarlari xalqimiz orasida mashhur bo`lib, o`zbek bolalar adabiyotiga bag`ishlangan juda ko`plab asarlarda uning nafasi sezilib turadi. Mark Tvenning “Qirol Artur saroyidagi Konnektuitlik Yanki” asari zamonasining eng mashhur asarlaridan bo`lgan. Undagi bosh qahramon juda qat`iyatli, o`ziga ishongan, doimo xalq manfaatini ko`zlaydigan shaxs sifatida gavdalantirilgan. Yozuvchi Yankini qirol bilan yonma -yon turib, tengma-teng davlat boshqara oladigan adolatli shaxs ekanligini ifodalab beradi. Yanki qirol saroyida bo`lgani uchun vaziyatdan foydalanib doimo xalq manfaati uchun qo`ldan kelganicha harakat qiladi. Asarning fantastik pardasi ostida real voqealar aks etadi. Artur qirolligi zulm, daxshat, diniy jaholat avj olgan feodalizm hukmronlik qilgan davr edi. Yozuvchi o`z zamonasidagi qaboxatlarning o`tmishdagi yaramasliklar bilan bog‘liqligini ko`radi. Yanki Amerika xalqining yaxshi fazilatlarini gavdalantirgan obraz. U feodal zodagonlarga ham, ularning tayanchi bo`lgan dinga, shuningdek qonli bosqinchilik urushlari jangchilar-ritsarlarga ham qarshi kurash olib boradi.
2. Mark Tven ikki xil dunyo, ikki xil hayot va ikki xil odam o`rtasidagi qarama-qarshilik va tafovut aks etgan “Shaxzoda va gado” asarini ham yozadi. “Shaxzoda va gado” romanda garchi o`rta asr feodal voqealarini aks ettirsa ham, lekin o`z zamonasidagi illatlarning negizini o`sha uzoq o`tmishda ko`ra oladi va unga tanqidiy munosabatda bo`ladi. Asardagi voqea XVI asrning birinchi yarmida Angliyada ro`y beradi. Ushbu asarda yozuvchi o`zining gumanistik g`oyalari aks ettirilgan, Bu esa ,ayniqsa, kambag‘al bola Tom Kenti shaxsiyati tasvirida ochiq ko`rinadi. Tom Kenti har bir masalaga omma manfaati nuqtayi nazaridan qaraydi. U o`zida xalq donoligini mujassamlashtirgan kishi obrazidir. “Shaxzoda va gado” asarida o`sha davr Angliya hayoti keskin qarama-qarshilik fonida berilgan. Bir tomonda hamma yoqda sang‘ib yurgan gadoylar, kulbalarda yashayotgan ochlar ko`zga tashlansa, ikkinchi tomondan hashamatli qasrlarda ziynat ichida dabdabali hayot kechirayotgan boy badavlat kishilar saroy ahillarini ko`rish mumkin. Yozuvchining bu romanida yorqin bo`yoqlar, yengil yumor o`rnini kinoya va achchiq kulgi egallaydi. Yozuvchi asarlarini O`zbekistonda har bir shoir, yozuvchi hamda tarjimonlar o`zbek tiliga tarjima qilib yurtdoshlarimizni Mark Tven asarlaridan bahramand etishgan. Ushbu yozuvchining noyob asarlaridan bo`lmish “Tom Soyerning boshidan kechirganlari”, hamda “Geklberri Finnning boshidan kechirganlari” sarguzasht asarlari butun dunyo bolalar adabiyotiga hamda hozirgi kun bolalar adabiyotiga ham o`z hissasini qo`shib kelmoqda. “Tom Soyerning sarguzashtlari” romani nafaqat bolalar haqida, balki muallifning qalb to`rida saqlangan “Sof yurak” to`g‘risidagi xayolini mujassamlantirgan kitobdir. Unda inson-ijtimoiy mavjudlik agar inson saqlash qobig‘iga o`ralashib qolmay, tabiiylikka intilsa, o`zining ezgu va samimiy niyatiga munosib rag‘batlanadi degan g‘oya yotadi. Romanning tarbiyaviy ahamiyati katta. U bolalarni do`stlik, adolat, tashabbuskorlik ruhida tarbiyalashga yordam beradi. Asarning o`ziga xos xususiyatlardan yana biri unda realizm (kichik shaharda yashovchi meshchanlar hayoti tasviri) bilan romantizm (Tom va do`stlarining xayoliy romantik dunyosi) ning mavjud bo`lishidur. Mark Tven realizm va romantizmni shu qadar uyg`un tasvirlaydiki, ba`zi o`rinlarda bolalarning shirin hayollaridan kishi xursand bo`ladi, qishloq odamlarining nochor hayotini ko`rib o`yga toladi.
3. Har ikkala asarda ham yo`ldagi shahar va qishloqlarda ro`y bergan voqealar, turfa xarakterli insonlar bilan to`qnashuvlar natijasida qahramonlarning “ko`zlari ochiladi”, olamga boshqacha nigoh bilan qaray boshlaydilar, xarakterlari rivojlanadi. Asarlar syujetida bir personajlar o`z vazifasini bajarib tushib qolsa, ularning o`rnini boshqalari egallaydi. Faqat bosh qahramonlargina asar oxirigacha yetib boradilar.
4. 1876-yilda “Tom Soyerning sarguzashtlari” nashr etildi va jahonning adabiy xaritasida muallif Mark Tvenning nomi yozildi. Bu o`z vaqtidan ancha oldinroq bo`lgan roman edi, chunki u ma'no va ramziylik bilan to`ldirilgan edi. Bu sirli va qiziqqon bola haqidagi hikoyadir. U o`z xohish-istagini bilish uchun o`z yo`lini tanlagan. Kitobdagi eng ko`zga ko`ringan sahnalardan biri Tom Soyerning Polly xolasi tomonidan oldingi fitna uchun jazo sifatida ularning devorini oqlash uchun topshirgan “panjara sahnasi” edi. Tom Soyer yosh bo`lib, u tabiiy ravishda o`ynashni xohlardi. Uning do`stlaridan biri bo`lgan Ben Rogers, bu ishni qilayotganini ko`rdi va bolani shafqatsizlik uchun masxara qilish uchun qo`lidan kelganini qildi. Lekin u buni qanday amalga oshirdi?
5. Aksariyat odamlar o`z ishlarida salbiy his-tuyg'ularga ega. Ular o`zlarining ishlarini asosan daromad manbai sifatida ko`rishadi, ovqatni stolga qo`yishadi, boshlari ustida tomlar qo`yishadi va zarur deb hisoblagan boshqa narsalarni sotib olishadi. Bundan tashqari, ish hayotning talabi, shaxsning talabi. Afsuski, ba'zilar uchun jazo chorasi ham bo`lishi mumkin. Bu odatiy emas, chunki ish ko`pincha qiziqarli emas. Biroq, oldinga intilayotgan odamlarni eshitganimizda, muvaffaqiyatga erishadigan odamlarning ishi juda oson ko`rinadi. Biz har doim bir, ba'zida ikkita katta umumiy xususiyatni topa olamiz. Ularning biri katta ishdir. Ikkinchisi esa, odamlarni katta ishlarni qilishlaridir. Tom Soyer buni qanday amalga oshirdi? Bolalar Tom atrofida o`ynashardi. Tom oddiygina “nima ish” deb so`radi va bo`yoqni o`zining cho`tkasining har bir zarbasini qo`llashni nazorat qilib, ehtiyotkorlik bilan devorni bo`yashni boshladi. Men, qiziquvchan, Tom nima uchun qayg'urmaganini aytdi. Tom oddiygina: “Men nima uchun bunday bo`lishimni tushunmayapman”, – deb o`yladi.