Mundarija Kirish Kurs loyihasi uchun berilgan topshiriq bayoni Arrali jinlar haqida ma’lumotlar Takomillashtirilayotgan arrali jin haqida ma’lumotlar Ishchi chizmalar Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish Paxta tozalash sanoati

---

Mundarija
1. Kirish…………………………………………………2
2. Kurs loyihasi uchun berilgan topshiriq bayoni………4
3. Arrali jinlar haqida ma’lumotlar……………………...5
4. Takomillashtirilayotgan arrali jin haqida ma’lumotlar……25
5. Ishchi chizmalar………………………………………25
6. Xulosa…………………………………………………26
7. Foydalanilgan adabiyotlar……………………………27
1

---

1. Kirish
Paxta tozalash sanoati - yengil sanoatiing paxtaga dastlabki ishlov beruvchi 
yetakchi tarmogʻi hisoblanadi. Mazkur tarmoq toʻqimachilik, yogʻmoy, kimyo 
sanoati tarmoqdariga xom ashyo yetkazib beradi. Paxta tolasi, lint va chigit Paxta 
tozalash sanoatiye.ning asosiy mahsulotlari hisoblanadi. Oʻzbekistonda dastlabki 
paxta tozalash korxonasi Toshkentda 1874-yilda qurilgan. Rossiyada paxta xom 
ashyosiga boʻlgan talabning ortishi bilan Oʻzbekistonda Paxta tozalash sanoati tez 
rivojlantirildi. 1885-yilda 9 ta, 1890-yilda 27 ta, 1914-yilda 208 ta paxta tozalash 
zavodi ishga tushirildi. Paxtachilik g’alla ekinlarini siqib chiqara boshladi. Arrali jin 
mashinalarda tolani ajratib olish va qoʻlda harakatlantiradigan vintli presslarda tolani 
presslashdan tashqari barcha ogʻir ishlar qoʻlda bajarilgan. 1920-yillarda Toshkent 
mexanika korxonasida dastlabki jin mashinalari, linterlar ishlab chiqarila boshlandi, 
presslar esa Boltiq, zavodi (Leningrad)dan keltirildi. Urushgacha boʻlgan davrda 
jinlar, linterlar, presslar, ventilyatorlarning konstruksiyasi takomillashtirildi: paxta 
tozalash korxonalari va paxta tayyorlash maskanlari elektrlashtirildi. Paxta tozalash 
korxonalarining oʻrtacha mavsumiy ishlash davomiyligi 3 oydan 11 oygacha 
uzaytirildi. 1940-yilda Oʻzbekiston Paxta tozalash sanoatida 538 ming t tola, 15,3 
ming t. lint va 982 ming t. chigit ishlab chiqarildi.
Paxta terish maishnalaridan foydalanish paxtachilikning rivojlanishida muhim 
bosqich boʻldi. Tayyorlash mas-kanlariga paxta topshirish surʼati oshdi, paxta 
tozalash zavodlarida esa 1955-yildan qurilish-tozalash sexlari kurila boshladi. 1960-
yilgacha Oʻzbekistonda 226 quritish-tozalash sexi ishladi. 1960—65 yillarda Paxta 
tozalash sanoatis.da tayyorlanayotgan tola si-fatini yaxshilashga imkon beradigan 
OVP va OVP-A tola tozalagichlar qoʻllanildi. 1966—70 yillarda kuritish-tozalash 
sexlarining texnologik jihozlari takom№tlashtirildi. Tozalash samaradorligi 45% 
gacha boʻlgan kuchli 30 VP tola tozalagich, CHX-3M va 6A-12M rusumli 
takomillashgan taxta tozalagichlar yaratildi, ROV rusumli paxta tolasi regeneratori 
qoʻllanildi. Barcha tayyorlangan paxtani oʻz vaqtida qayta ishlash uchun 1971—75 
yillarda yangi korxonalar, quritish-tozalash va tozalash sexlarining qurilishini tezla-
2

---

tish, ularni yangi texnologik uskunalar va mexanizatsiya vositalari bilan taʼminlash 
choralari koʻrildi, shuningdek, ishlab turgan korxonalarni rekonstruksiyalash ishlari 
boshlandi. Korxonalarda yuqori unumli kuritgichlar, tola tozalagichlar, paxta 
tozalagichlar, gidravlik press ustanovkalari ishlatildi. 80-yillarda samaradorligi 
yuqori boʻlgan "Mehnat" paxta tozalagichi, "Paxtakor" tola tozalagichi, RX paxta 
regenera-torlari yaratildi va ishga tushiriddi. 1980-yillar paxtani qayta ishlashda 
qatnashadigan jami asosiy texnologik jihozlarni yangilash davri boʻldi. Paxtaning 
sifat koʻrsatkichlarini tezkorlik bilan aniqlaydigan ASX-1 nav aniklagich va VSX-1 
nam aniklagichlar yaratildi hamda ishlab chiqarishga joriy qilindi. 1980-yilda 1735,6 
ming t paxta tolasi, 217,6 ming t lint, 2387,2 ming t chigit ishlab chiqarildi. Paxta 
tozalash sanoatis. boʻyicha ilmiy tadqiqot ishlari 1990-yilgacha Toshkent shahrida 
joylashgan Paxta sellyulozasi kimyosi va texnologiyasi ilmiy tadqiqot instituti 
(1959), Markaziy paxta tozalash sanoati ilmiy tadqiqot instituti (SNIIXprom; 1926)da
olib borilgan. Oʻzbekiston mustaqillikka erishganidan soʻng respublika Paxta 
tozalash sanoatis.ning mamlakat iqtisodiyotidagi oʻrni tamomila oʻzgardi. Paxta 
tozalash sanoatis. mahsulotlari respublikaning asosiy eksport tovarlaridan biriga 
aylandi. Ilgari paxta tolasi eksporti Markaz tasarrufida boʻlib, uni "Eksportlyon" 
tashqi savdo birlashmasi va uning Toshkentdagi idorasi amalga oshirib kelgan. 90-
yillar boshidan respublika paxta tolasi va Paxta tozalash sanoatis.ning boshqa 
mahsulotlarini mustaqil holda eksport qilishni boshladi va hozirgi davrda 50 dan ortiq
xorijiy mamlakatlariga eksport qiladi. Sohaga yangi texnika, texnologiya jadal 
surʼatlarda joriy etilmoqda. Xorijiy mamlakatlarning ilgʻor texnologiyasini oʻrganish 
va joriy etish, tarmoq korxonalarida paxta tolasi boʻyicha jahon standartlariga oʻtish 
uchun AQSH, Shveysariya va boshqa mamlakatlardagi firmalarda ishlab chikarilgan 
priborlar va texnologiyani qoʻllash borasida xalqaro ilmiy-texnikaviy hamkorlik 
yoʻlga qoʻyildi. Turkiya va boshqa xorijiy davlatlar il-miy-texnikaviy hamkorlikda 
Fargʻona, Xorazm, Qashqadaryo viloyatlari va Qoraqalpogʻistonda paxtani qayta 
ishlashdan tayyor toʻqimachilik mahsulotlari ishlab chiqarishga qadar boʻlgan 
jarayonlarni qamrab oladigan kombinatlar qurilishi boshlandi. Oʻzbekiston Paxta 
3

---

tozalash sanoatida 128 ta paxta tozalash korxonasi (zavodi), 511 ta paxta qabul qilish 
(tayyorlash) maskani bor (2003). Asosiy texnologik jarayonlarda 298 paxta quritgich,
1431 tozalash mashinalari, 372 tola ajratish (jin), 1397 lint ajratish mashinalari, 370 
presslar oʻrnatilgan. 2000-2003-yillarda 5 ta yangi paxta tozalash korxonasi ishga 
tushirildi, 20 dan ortiq korxona rekonstruksiya qilindi.
O‘zbekiston dunyoda paxta 
tolasini ishlab chiqaruvchi va eksport qiluvchi yetakchi davlatlardan biri hisoblanadi. 
Mustaqillik yillarida paxta sanoatini rivojlantirish, xom ashyo yetishtirish hajmini 
oshirish va sifat ko‘rsatkichlarini yanada yaxshilash borasida oqilona siyosat olib 
borilayotgani mamlakatimiz paxta bozorida mustahkam o‘rin egallashida muhim 
omil bo‘ldi, albatta. Natijada O‘zbekiston ishonchli hamda barqaror ravishda paxta 
tolasi ishlab chiqaruvchi davlatga aylandi, jahon bozorida narx o‘zgarishlariga 
qaramasdan, o‘zining yuqori sifati bilan ajralib turuvchi paxtani yetkazib berish 
kafolatlangan hamkor mamlakat sifatida dunyoga tanildi.Raqamlarga murojaat 
qiladigan bo‘lsak, O‘zbekiston paxta ishlab chiqarish bo‘yicha dunyo mamlakatlari 
orasida 6-o‘rinda, paxta tolasi eksporti bo‘yicha esa 5-o‘rinda turadi. Bu mamlakatda 
sohani tubdan isloh qilish, yangi texnologiyalarni jalb qilish, paxtaning yangi 
navlarini yaratish bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlarning amaliy ifodasi, deyish
mumkin.Tizimda kadrlar tarkibini mustahkamlash va malakasini oshirishga ham katta
e'tibor berilmoqda. Sohani barcha muhim yo‘nalishlari bo‘yicha «Paxtasanoat ilmiy 
markazi» aksiyadorlik jamiyatining maxsus dasturlari asosida mutaxassislarning 
malakasi muntazam ravishda oshirib borilmoqda. Sohada kompleks tarzda qayta 
ishlashni kompyuterlashtirish, tayyor mahsulot olish, moliyaviy hisob-kitobni 
ta'minlash, ishlab chiqarish texnologik faoliyatini tezkor nazorat qilish va keng 
qamrovli integratsiyalashgan axborot tizimini yo‘lga qo‘yish maqsadida paxta xom-
ashyosini qabul qilishdan boshlab, uni qayta ishlash, saqlash va sotishgacha bo‘lgan 
barcha jarayonlar zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosidagi 
elektron hisobot va nazorat tizimi shakllantirilmoqda.
4

---