Mundarija kirish

Reja:

1.Sharq uyg’onish davri va unda ilm-fan rivojlanishi yo’nalishlari. 2. Ma’mun akademiyasi olimlarining ma’naviy-ahloqiy qarashlari.

3. Ma’mun akademiyasi olimlari ma’naviy-ahloqiy qarashlarining inson tarbiyasidagi ahamiyati va ularning talabalar ma’naviy sifatlarini tarbiyalash imkoniyatlari.

Islom dinining yoyilishi, markazlashgan Arab Xalifaligidagi ilm-fanning taraqqiyotida, ijtimoiy-iqtisodiy yuksalish Movarounnahr va Xurosonda IX asrga kelib ma’naviy ko’tarilish, Uyg’onish davrini boshlab berdi.

Al-Ma’mun tomonidan tashkil etilgan «Bayt ul-hikma» («Donishmandlar uyi») – akademiya barcha ilm sohiblari to’plangan markazga aylandi va Sharqda ilm-fanining taraqqiy etishi, ma’naviy hayotning yuksalishiga ta’sir etdi.

Butun Sharqda bo’lgani kabi Movarounnahrda ham ilm-fan va ma’rifat sohasida mashhur bo’lgan faylasuf va munajjimlar, matematika, fizika, tibbiyot, tarix, til va adabiyot, pedagogika sohasida ilmiy meros bilan nom qoldirgan al-Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, al-Farg’oniy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino kabi qomusiy olimlar yetishib chiqdi.

Eslab qoling! «Bayt ul-hikma» olimlari orasida Markaziy Osiyolik Ahmad Farg’oniy, Muhammad Xorazmiy, Abbos Ibn Said Javhariy, Ahmad Ibn Markaziy kabilar ham bo’lgan.

«Bayt ul-hikma» olimlari orasida hamyurtimiz Muhammad Ibn Muso al-Xorazmiy alohida mavqyega ega bo’lgan. Ahmad Farg’oniy uning taklifi bilan 815 yilda yozib tugatgan astronomiyaga oid asarini muhokamaga qo’yadi, ilmiy jamoa unga yuqori baho beradi. Oqibat natijada yosh olim Ahmad Farg’oniy bu nufuzli maskanning haqiqiy a’zosi etib qabul qilinadi. Xorazmiy vafotidan so’ng Ahmad

63

Farg’oniy bu jamoaning yetakchi allomalaridan biriga aylanadi, uning dovrug’i

butun O’rta va Yaqin Sharqqa yoyiladi.

Mavzu bo’yicha mustaqil tayyorlanadigan savollar 1. IX–X asrlarda ilm-fanning yuksalishi.

2. «Bayt ul hikma» va uning ilm-fan rivojidagi ahamiyati.

3. IX–X asrlarda pedagogik fikr taraqqiyoti va uning asosiy yo’nalishlari. «Bayt ul hikma» olimlarining Xorazm Ma’mun akademiyasi shakllanishiga

ko’rsatgan ta’siri.

Navbatdagi seminar mavzusi «Abu Ali ibn Sinoning ma’naviy ta’lim-tarbiya haqidagi qarashlari» deb nomlanadi. Bu seminar mashg’uloti quyidagi reja asosida tashkil etiladi.

Reja:

1. Abu Ali ibn Sino o’rta asrlarda yashab o’tgan qomusiy olimdir.

2. Abu Ali Ibn Sino ta’limotida ma’naviy ta’lim-tarbiya usullari, shakl va usullari.

3. Ibn Sino jismoniy va bola tarbiyasi haqida.

4. Ibn Sino pedagogik qarashlarining bugungi kunda talabalar ma’naviy sifatlarini tarbiyalashdagi ahamiyati.

Abu Ali Ibn Sinoning fan va madaniyat taraqqiyotiga qo’shgan buyuk hissasi uchun ham Sharqda xalq unga «Shayx ur-rais» («Olimlar boshlig’i»), Yevropada «Olimlar podshosi» degan hurmatli unvon beradilar.

Ibn Sino 980 yilda Buxoro shahriga yaqin Afshona qishlogida kichik amaldor oilasida tug’ilgan.

IX asrning oxiri X asr boshlariga kelib, o’lkada ijtimoiy-siyosiy vaziyat murakkablashadi, Qoraxoniylar Somoniylar davlatini bosib oladi. Shu tufayli Ibn Sino Xorazmga - Gurganchga ko’chib o’tadi. Xorazmda u bir qator olimlar bilan hamkorlikda Abu Rayhon Beruniy boshqarayotgan «Ma’mun akademiyasi» da ilmiy ish bilan shug’ullana boshlaydi.

64

Buni yodda saqlang!

Ibn Sino umrining so’nggi yillarida Gurganj, Ray va Hamadonda yashaydi. U 1037 yil oxirida Isfahonda vafot etadi.

Ibn Sinoning odob-axloq va insonparvarlik haqidagi ta’limoti katta ilmiy– amaliy, tarbiyaviy ahamiyatga ega. Bu ta’limot, inson olam rivojlanishining toji bo’lib, u buyuk sharaf va hurmatga loyiqdir, degan fikrga asoslanadi.