Mundarija ma'ruza matеriallari

Adabiyotlar 1-14.

Mavzu 2. ƠZBEKISTONNING TABIIY RAYONLARGA BƠLINISHI.


Mavzuning maqsadi: Magistratura таlаbаlаrigа Respublikamizda olib borilgan resursshunoslik ishlarini taxlil qilib, yovvoyi dorivor o‘simliklarga boy 5 ta viloyatga atroflicha tavsif beriladi.
Kerakli jihozlar: mavzuga oid adabiyotlar (darslik, X va XI Davlat farmakopeyalari dorivor o’simliklari turlarining gerbariy na'munalari. Optik qurollor.
Mavzuning qisqacha mazmuni:: O‘zbekiston xalq tabobatida ishlatiladigan va Respublikada yovvoyi holda o‘sadigan hamda o‘stiriladigan o‘simliklardan bir qanchasining farmakologik ta’siri va kimyoviy tarkibi chuqur o‘rganiladi.
Respublikamizda olib borilgan resursshunoslik ishlarini taxlil qilib, yovvoyi dorivor o‘simliklarga boy 5 ta viloyatlar ajratib olingan: Samarqand, Jizzax, Toshkent, Surxondaryo, Qashqadaryo viloyatlari.
1.Samarqand viloyati o‘simliklar oilalarini xilma-xilligi ma’lum zonalarga bo‘linsa yaqqol ko‘rinadi:
a) G‘arb tumanlarida uchraydigan va yig‘ib olinsa bo‘ladigan dorivor o‘simliklar:
- bozulbang- Lagochillus inebrians Bge (Qizil kitobda).
labguldoshlar- Lamiaceae
isiriq (garmala) – Peganum garmala L
tuyatovondoshlar – Zygochyllaceae
oqquray (psoraleya) – Psoralea drupacea Bge.
dukkakdoshlar – Fabaceae
achchiqmiya (sofora tolstoplodnaya)- Sophora pachycarpa C.A.Mey.
dukkakdoshlar- Fabaceae
bodomcha (mindal)- Amigdalus spinosissima Bge. Men.
ra’noguldoshlar- Rosaceae
b) Janubiy SHarq erlarda uchraydigan dorivor o‘simliklar:
-qizilpoycha (zveroboy sheroxovatыy)- Hypericum scabrum L.
- kiyik o‘ti (zizifora svetonosnaya)- Ziziphora pedicellata Pazijet Wed.
- ermon (polыn)- Artemisia absinthium L.
- og‘rayxon- Origanum titthantum Contsch.
- na’matak har xil turlari- Rosa sp.
- sariq andiz- Inula grandis Schrenk.
- qizilmiya- Glycyrrhiza glabra L.
Jadvallarda keltirilgan dorivor o‘simliklardan tashqari nam erlarda, bog‘larda, soylarda va boshqa dehqonchilik erlarda tarqoq uchraydigan dorivor o‘simliklar ro‘yxati:
-Suv qalampiri – Polygonum hydropiper L.
-Kelin tili (shaftoli bargli toron) – Polygonum persicaria L.
-Qushtaron – Polygonum aviculare L.
-Otquloq –Rumex confertus Willd.
-Zubturum- Plantago major L.
-Jag‘-jag‘- Capsella bursa-pastoris Medie.
Sochiq tarqalgan dorivor o‘simliklarni zahiralari uncha katta bo‘lmay 50-100 kg quruq mahsolotni yig‘ib olishni rejalashtirish mumkin. Bu o‘simliklar, odatda qattiq muxofazaga muxtoj emasligi bilan farq qiladi.
Samarqand viloyatida bu o‘simliklardan tashqari, farmatsiya sanoati uchun foydalanish mumkin bo‘lgan o‘simliklar mavjud. Isiriq, achchiqmiya, kiyik o‘ti, tog‘rayxon, bodomcha, sariq andiz, na’matak shular jumlasidandir. Umumlashtirib aytilganda Samarqand viloyatida 40 dan ortiq dorivor o‘simliklar turini uchratish mumkin (ofitsinal).