Mundarija O’quv materiallar
Download 1.68 Mb. Pdf ko'rish
|
MAJMUA akademik yozuv 2019
|
Jami 20 120 121 GLOSSARIY 122 Fonetika -Звуко-буквенный состав языка Unlitovushlar – гласные звуки Undoshtovushlar – согласные звуки So’zo’zgartiruvchiqo’shimchalar – формообразующие окончания So’zyasovchiqo’shimchalar – словообразующие окончания Tovush - звук Bo’g’in - слог Urg’u - ударение So’zturkumlari - части речи Ot - имя существительное называет лицо, предмет, место или время Kelishiklar - падежи Egalikaffikslari - аффиксы принадлежности Sifat - прилагательное, обозначающее признак лица или предмета Sifat darajalari - степени прилагательных. Сопоставление одинаковых качеств предмета Son – числительное. Слова, обозначающие количество или порядок предмета Ravish - наречие.Часть речи, обозначающая признак действия, качества, реже предмета. Olmosh - местоимение. Слова употребляемые вместо существительных, прилагательных, числительных и иногда наречий Fe’l – глагол. слова, обознaчающие действие или состояние предмета Ko’makchi - послелоги. Служебные слова, связывающие имена существительные и слова, употребляемые вместо них с другими частями речи, особенно с глаголом. Bog’lovchi – союзы. служебные слова, связывающие однородные члены предложения или части сложного предложения. Yuklama - частицы.Служебные слова, придающие предложению или отдельным словам различные дополнительные значения. Sinonim- Синонимами называются слова, различные по своему звучанию, 123 но близкие по значению Antonim - слова с противоположным значением Omonim - слова одинаковые по форме и различные по значению. So’ztarkibi - состав слова Qo’shmaso’zlar - сложные слова состоят из или более корней Juftso’zlar - парные слова образуются от двух различных слов Frazeologizmlar - устойчивое сочетание слов, употреблямое чаще в переносном значении. Фразеологизмы по смыслу равны одному слову Leksika - раздел языкознания, изучающий словарный состав языка. Morfologiya - Морфология изучает части речи и их грамматические категории Sintaksis- раздел грамматики, изучающий формы и типы предложений, структуру словосочетаний и связи слов в словосочетании и предложении. Soddagaplar - простое предложение. В нём одно подлежащее и сказуемое, т.е. в котором повествуется об одном действии Qo’shmagaplar - сложное предложение , состоит из двух или более простых предложений Ishqog’ozlari - деловые бумаги Nutquslublari - Стили речи 124 125 ILOVALAR 126 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI “ТАSDIQLAYMAN” ТАТU rektori _____________Т.Теshabayev 2019 yil “___” _________ “KELISHILDI” Оliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ___________________ 2019 yil “_____”__________ Ro‘yxatga olindi: № BD- __________ 2019 yil “___” ____ AKADEMIK YOZUV 1 FAN DASTURI Bilim sohalari: 300000 – Ishlab chiqarish-texnik soha Та’lim sohasi: 330000 – Коmpyuter texnologiyalari va informatika Та’lim yo’nalishlari: 5330500 – Коmpyuter injiniring ("Коmpyuter injiniring ", "IТ-servis","Ахborot xavfsizligi","Мultimedia texnologiyalari") 5330600 – Dasturiy injiniring Та’lim sohasi: 350000 – Aloqa va axborotlashtirish, telekommunikatsiya texnologiyalari Та’lim yo’nalishlari: 5350100 – Telekommunikatsiya texnologiyalari ("Теlekommunikatsiya", "Теleradiouzatish", "Моbil tizimlar") 5350200 – Теlevizion texnologiyalar ("Аudiovizual texnologiyalar", "Теlestudiya tizimlari va dasturlari") 5350300 5350500 5350400 5350600 – Ахborot-коmmunikatsiya texnologiyalari sohasi iqtisodiyoti va menejmenti – Pochta aloqasi texnologiyasi – Ахborot-коmmunikatsiya texnologiyalari sohasida kasb ta’limi – Ахborotlashtirish va kutubxonashunoslik Тоshkent 2019 127 Fan dasturi Oliy va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengashning 2019__ yil “___”_________ dagi ____ -sonli bayonnomasi bilan ma’qullangan. O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2019__ yil “___” _____dagi ______ - sonly buyrug‘i bilan ma’qullangan fan dasturlarini tayanch oliy ta’lim muassasasi tomonidan - sonli buyrug‘i bilan ma’qullangan fan dasturlarini tayanch oily ta’lim muassasasi tomonidan tasdiqlashga rozilik berilgan. Fan dasturi Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universitetida ishlab chiqildi. Tuzuvchilar: Axmedova M.X.- TATU, «O’zbek va rus tillari » кafedrasi dotsenti, p.f.n Gayubova K.A. – TATU, «O’zbek va rus tillari » kafedrasi katta o’qituvchisi Yulanova N.D. – TATU, «O’zbek va rus tillari » kafedrasi katta o’qituvchisi Taqrizchilar: G.A.Narimova –TDPU, “Umumiy tilshunoslik” kafedrasi dotsenti, f.f.n. M.T.Abdurahmonova – O’z MU “O’zbek filologiyasi” kafedrasi dotsenti, f.f.n. Fan dasturi Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti kengashida ko‘rib chiqilgan va tavsiya qilingan (2019 yil “ _ ” ___________dagi “__” -sonli bayonnoma). 128 Fanning mazmuni Kishi o’z fikrini aniq va ravon ifodalash uchun tildagi uslublardan ham xabardor bo’lishi, kundalik so’zlashuv tilidan tashqari, rasmiy-ish yuritish tilini ham bilishi kerak.Chunki oddiy ishchimi, tadbirkormi yoki ziyolimi, baribir, hech bo’lmaganda, ariza, tilxt yoki ishonchnoma yozishiga to’g’ri keladi. U yoki bu darajadagi korxona, muassasa yoki tashkilot rahbarining faoliyatini esa ish yuritish qog’ozlarisiz tasavvur etib bo’lmaydi. Shuning uchun ham «Davlat tili haqida» gi qonunning o’zak moddalari (8-14 moddalar) da ish yuritishning tilga aloqador jihatlari qoidalashtirilgan. Ish yuritishning bevosita asosini hujjatlar tashkil qiladi. Mazmunan, hajman va shaklan xilma-xil bo’lgan hujjatlar jamoalarning, umuman kishilik jamiyatining uzluksiz faoliyatini tartibga solib turadi. Zero, hujjatlar kechagina paydo bo’lgan narsa emas, kishilik jamiyati shkllanishi bilanoq bu jamiyat a’zolari o’zaro munosabatlaridagi muayyan muhim holatlarni muntazam va qat’iy qayd etib borishga ehtiyoj sezganlar. Ana shu ehtiyoj barobarida dastlabki hujjatlar yuzaga kelgan. Rasmiy munosabat - ish yuritish har bir davrda o‘ziga xos ro‘y beradi. Yuqorida ta’kidlanganidek, hujjatlar kishilik jamiyatini tartibga solib turuvchi vositadir. Mukammal va oqilona tashkil qilingan hujjatchilik har qanday idoradagi ish yuritishning asosi hisoblanadi. Bugungi kunda mustaqil O'zbekistonda ish yuritish xalqimizning birligi va borligi sifatida ijtimoiy hayotdagi o‘rni alohida. Yosh mutaxassislarga bu sohada bilim berish davr taqozosidir. II. Ta'limdan olinadigan natijalar Bakalavr “Akademik yozuv 1” fani bo’yicha: - bilim va malakalarini puxta egallash uchun har bir talaba o’zbek tilining og’zaki va yozma nutq shakllarini to’liq o’zlashtirishi, uning so’z boyligidan grammatik bilimlar asosida to’g’ri foydalana bilishi, ish yuritish va rasmiy hujjatlar tayyorlashda yetaril savodxonlikka ega bo’lishi zarur. Shunga ko’ra, talabalar “Akademik yozuv 1” fanidan: - o’zbek tilida rasmiy ish uslubining qonuniyatlarini; - o’zbek tilining gap qurilishi; - rasmiy uslubga xos til birliklarini o’rinli ishlata olishni bilishi kerak; - hujjat matnining tuzilishini; 129 - hujjatlarning zaruriy (rekvizit) qismlarini; - hujjatlarni rasmiylashtirishni bilishi lozim ; - o’zbek tilida sintaktik jihatdan to’gri gap tuza olishni; - davlat tilida yetarli yozma savodxonlikka ega bo’lish, ish yuritish ko’nikmalarini mehnat faoliyatiga erkin tatbiq eta bilishi; - nutqning barcha uslublarida bitilgan matnlarni o’rganishda o’z bilim va ko’nikmalarini qo’llash, o’zbek tilida ish yuritish ko’nikmalarini faoliyatiga tatbiq eta olish, u yoki bu munosabat bilan o’z fikrini o’zbek tilida asosli bayon qilish ko’nikmasiga ega bo’lishi lozim; - o’zbek tilining so’z boyligidan yozma nutq yaratish va uni rasmiy uslubda to’gri qo’llash hamda ulardan o’rinli foydalana bilishi; - sohaga oid hujjatlarni tuzishda kasbiy atamalarni ishlatish, ularni mutaxassisligi mavzusidagi muloqotda mustaqil qo’llay olishi; - o’zbek tilining lug’aviy boyligi va ixtisoslik atamalaridan o’rinli foydalanish, ular yordamida o’z fikr-mulohazalarini asosli bayon etish tajribasiga ega bo’lishi zarur. III. Akademik yozuv 1 fanining boshqa fanlar bilan aloqasi Akademik yozuv 1fani ijtimoiy-gumanitar fanlar blokining bir qismiga kiradi. Shu sababli u shu blokdagi boshqa fanlar bilan bevosita aloqada. Hujjatlarni o'rganuvchi ish yuritish avvalo til fani bilan bog'liq bo'lib, ish qog'ozlarining nutqi rasmiy uslub talabiga muvofiq aniq, lo‘nda, ixcham, mantiqli va ishonarli bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Hujjatlar tili umumiste’moldagi adabiy tildan ajralmagan holda ish ko‘radi, ya‘ni o‘zbek adabiy tili qonuniyatlariga rioya qiladi. Hujjatlar tarixi qadim zamonlarga borib taqaladi. Ular haqida tarixiy manbalar ma’lumotlar beradi. Hujjatlar ham tarixiy jarayonni boshidan o'tkazgan. lshlab chiqarish va ijtimoiy munosabatlarning o‘zgarishi bilan rivojlangan, takomillashgan. Eskirib, iste'moldan chiqib ketgan ayrim hujjatlar tarix bo‘lib qoldi. Demak, tarixning bir bo'lagi sifatida kishilik jamiyati tarixida o‘z o’rnida ahamiyat kasb etadi degan xulosaga kelish to‘g‘ri bo'ladi. Har bir hujjat huquqiy kuchga ega. Uning mazmuni, tuzilishi, tayyorlanishi jamiyatdagi qonunchilik mohiyatiga mos kelishi, huquqiy me'yorga rioya qilishi huquqshunoslik bilan aloqada ekanligini ko‘rsatadi. Ma’lumki, hayotda turli yo‘nalishlar, ixtisosliklar mavjud. Har sohada umum bo'lgan hujjatlardan tashqari o‘ziga xos, biri ikkinchisida ishlatilmaydigan ish qog‘ozlari mavjud. Ularni o‘rganish ham ish yuritish 130 fanining maqsadi va vazifasi. Shu jihatdan qaraganda akademik yozuv ixtisoslik fanlari bilan ham aloqada ekanligi kelib chiqadi. IV. Nazariy qism (ma'ruza) Ushbu fan bo'yicha nazariy mashg’ulotlar ko'zda tutilmagan. V. Amaliy qism (amaliy mashg’ulotlar) Мавзулар Соат лар(ба за) Соат лар 1.Akademik nutq.Yozma va og’zaki uslub va uning xususiyatlari. Me’yor tushunchasi. Nutq uslublari. 6 2. Rasmiy idoraviy uslub. Ish yuritish tili va uslubi. Hujjatchilik таrixi va uning takomillashuvi. 4 3. Hujjat turlari va xususiyatlari. Ish yuritish terminlarining lug‘ati. 4 4.Publitsistik nutq. Matn turlari va tarkibi. Maqola va uning janrlari. 8 5.Taqdimot nutqi. Internet tili. Reklama. Reportaj tayyorlash,intervyu olish qoidalari. 8 Jami 30 30 1. Akademik nutq.Yozma va og’zaki uslub va uning xususiyatlari. Me’yor tushunchasi. Nutq uslublari. Bu bo’limda akademik nutqning yozma va og’zaki turlari haqida tushuncha beriladi. Nutq uslublari va adabiy til me’yorlari bo’yicha ma’lumot beriladi. Ta'limdan olinadigan natijalar: - o’zbek tilining lug’aviy boyligi va ixtisoslik atamalaridan o’rinli foydalanish; - ular yordamida o’z fikr-mulohazalarini asosli bayon etish tajribasiga ega bo’lish; - adabiy til me’yorlarini to’liq o’zlashtirish; - bog’lanishli matn tuzish va o’z sohasi doirasida fikrlarni o’zbеk tilida to’g’ri bayon qila olish. 131 2. Rasmiy- idoraviy uslub. Ish yuritish tili va uslubi. Hujjatchilik таrixi va uning takomillashuvi. Ushbu mavzuda hujjatchilik tarixi, uning rivojlanish bosqichlari haqida ma’lumot beriladi. Ta'limdan olinadigan natijalar: - hujjatning o‘zi nima, hujjatlar tarixini o‘rganish; - hujjatlarning o'rni va ahamiyatini talabalarga yetkazish; - o’zbеk tilida sintaktik jihatdan to’g’ri gap tuzish ko’nikmasiga ega bo’lish, - rasmiy hujjatlarning yozilish shaklini o’zlashtirish; - ish yuritish ko’nikmalarini mehnat faoliyatiga erkin tatbiq eta bilish. 3. Hujjat turlari va xususiyatlari. Ish yuritish terminlarining lug‘ati. Hujjatlar tilining o'ziga xosligi shundaki, unda qolipli va andozali so'z, birikma va gaplar ishlatiladi. Bu jihati bilan hujjatlar tili ilmiy, matbuot, badiiy uslublardan farq qiladi. Ta'limdan olinadigan natijalar: - hujjatlarning zaruriy qismlari (rekvizitlar) va ularni rasmiylashtirishni o’rganish; - ish yuritish terminlaridan to’g’ri foydalanish; - ish qog'ozlari tili va uslubi haqida nazariy ma’lumotga ega bo'lish; - ish qog’ozlari, hujjatlar namunasini tuzish, ularda mantiqiy izchillikka erishish hamda zarur leksik-sintaktik vositalardan o’rinli foydalanish; - кundalik hayotda keng qo'llaniladigan hujjat namunalari ustida ish olib borish va amaliy jihatdan ko‘nikmalar hosil qilish. 4. Publitsistik nutq. Matn turlari va tarkibi. Maqola va uning janrlari. Talabalarga publitsistik uslubning yozma va og’zaki turlari hamda maqola yozish qoidalari haqida to’liq ma’lumot beriladi. Bo'limda matnning tarkibi o’rganilib tahlil qilinadi. Ta'limdan olinadigan natijalar: - publitsistik maqola yozish haqida to’liq ma’lumotga ega bo’lish; - maqola matnini tahlil qilish; - gazeta va jurnallarga maqola yozish ko’nikmasini hosil qilish; - matnni tahrir qilish qoidalarini o’rganish. 132 5. Taqdimot nutqi. Internet tili. Reklama. Reportaj tayyorlash, intervyu olish qoidalari. Bu bo'limda ommaviy axborot vositalari tili haqida ma’lumot beriladi. Reklama matnini tayyorlash, reportaj tayyorlash, intervyu olishning til xususiyatlari o'rganiladi.Talabalarga taqdimot matnlarini yaratishni o’rgatish. Ta'limdan olinadigan natijalar: - taqdimot matnlarini tuza olish; - reklama matnini tayyorlay olish; - mustaqil intervyu va reportaj tayyorlay olish; - Internet tili xususiyatlarini o’zlashtirish. VI. Mustaqil ta’lim bo’yicha tavsiyalar Mustaqil ish o‘qituvchining talabalarga avvaldan berib qo‘yiladigan fanning mavzulari asosida tashkil etiladi. Mustaqil ishni quyidagi topshiriqlar ko‘rinishida bajarish tavsiya etiladi: • amaliy mashg‘ulotlarga tayyorgarlik ko‘rish; • ma’lumot hujjatlarini yozish; • berilgan mavzu bo’yicha hisobot yozish; • mavzu bo‘yicha rasmiy axborot tayyorlash; • rezyume yozish; • reklama matnlari yaratish; • publitsistik maqola tayyorlash. VII. O’zlashtirishni baholash bo’yicha tavsiyalar Amaliy mashg’ulotlarda baholash talabalarning darsga qatnashishi, amaliy mashg’ulotlardagi topshiriqlarni bajarishi hamda mustaqil ishlarni o'z vaqtida topshirishlari asosida amalga oshiriladi. Baholash foiz hisobida quyidagicha: Amaliy mashg’ulotlar - 30% Mustaqil ta'lim- 20% Yakuniy nazorat -50% 133 VIII. ADABIYOTLAR RO'YXATI Asosiy adabiyotlar 1. М. Аминов, А. Мадвалиев, Н.Махкамов, Н Маҳмудов. Иш юритиш (амалий қўлланма). Тошкент, 2017 й . - 440 б. 2. X.S. Muhiddinova, N. A. Abdullayeva. Rasmiy uslubning diplomatik turlari.T; 1997 y. 3. Д.А. Бабахонова. Официальный делавой стиль современного узбекского литературного языка. АКД, Т.,1987 г. Qo'shimcha adabiyotlar 1. А.Н. Белов, В.Н.Белов. Корреспонденция и делопроизводство. М., 1988 г. 2. Д.В.Васильев. Делопроизводство на компьютeре. Прaктические рекомендации. М., 1999 г. 3. С.В.Усманов ва .б. Ўзбек тилида иш юритиш амалиёти. Т. 1999 й. 4. Ruscha - o'zbekcha lug‘at (2 jildli). - Toshkent: O'zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2013. 5. O'zbek tilining izohli lugati (5 jildli). - Toshkent: O'zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2005-2008. 6.Qo’g;urov R.,Begmatov E., Tojiyev Yo. Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari, - T.: “Fan”, 1992, 254b. Internet saytlar 1..http://solver.uz/translate.php - Русско-узбекский переводчик. 2.http://sahifa.tj/uzbeksko_russkij.aspx - Узбекско-русский переводчик. 3. http://library.ziyonet.uz/ - таълим портали. 5330300- Axborot xavfsizligi 134 135 Kirish Fan mazmuniga qo‘yiladigan malakaviy talablar Kishi o’z fikrini aniq va ravon ifodalash uchun tildagi uslublardan ham xabardor bo’lishi, kundalik so’zlashuv tilidan tashqari, rasmiy-ish yuritish tilini ham bilishi kerak.Chunki oddiy ishchimi, tadbirkormi yoki ziyolimi, baribir, hech bo’lmaganda, ariza, tilxt yoki ishonchnoma yozishiga to’g’ri keladi. U yoki bu darajadagi korxona, muassasa yoki tashkilot rahbarining faoliyatini esa ish yuritish qog’ozlarisiz tasavvur etib bo’lmaydi. Shuning uchun ham «Davlat tili haqida» gi qonunning o’zak moddalari (8-14 moddalar) da ish yuritishning tilga aloqador jihatlari qoidalashtirilgan. Rasmiy munosabat - ish yuritish har bir davrda o‘ziga xos ro‘y beradi. Yuqorida ta’kidlanganidek, hujjatlar kishilik jamiyatini tartibga solib turuvchi vositadir. Mukammal va oqilona tashkil qilingan hujjatchilik har qanday idoradagi ish yuritishning asosi hisoblanadi. Bugungi kunda mustaqil O'zbekistonda ish yuritish xalqimizning birligi va borligi sifatida ijtimoiy hayotdagi o‘rni alohida. Yosh mutaxassislarga bu sohada bilim berish davr taqozosidir. Fanning maqsad va vazifalari Ish yuritishning bevosita asosini hujjatlar tashkil qiladi. Mazmunan, hajman va shaklan xilma-xil bo’lgan hujjatlar jamoalarning, umuman kishilik jamiyatining uzluksiz faoliyatini tartibga solib turadi. Zero, hujjatlar kechagina paydo bo’lgan narsa emas, kishilik jamiyati shkllanishi bilanoq bu jamiyat a’zolari o’zaro munosabatlaridagi muayyan muhim holatlarni muntazam va qat’iy qayd etib borishga ehtiyoj sezganlar. Ana shu ehtiyoj barobarida dastlabki hujjatlar yuzaga kelgan. Rasmiy munosabat - ish yuritish har bir davrda o‘ziga xos ro‘y beradi. Yuqorida ta’kidlanganidek, hujjatlar kishilik jamiyatini tartibga solib turuvchi vositadir. Mukammal va oqilona tashkil qilingan hujjatchilik har qanday idoradagi ish yuritishning asosi hisoblanadi. Bugungi kunda mustaqil 136 O'zbekistonda ish yuritish xalqimizning birligi va borligi sifatida ijtimoiy hayotdagi o‘rni alohida. Yosh mutaxassislarga bu sohada bilim berish davr taqozosidir. Bilim va malakalarini puxta egallash uchun har bir talaba o’zbek tilining og’zaki va yozma nutq shakllarini to’liq o’zlashtirishi, uning so’z boyligidan grammatik bilimlar asosida to’g’ri foydalana bilishi, ish yuritish va rasmiy hujjatlar tayyorlashda yetaril savodxonlikka ega bo’lishi zarur Download 1.68 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|