Muqaddima

 
HISSIYOTLAR NAZARIYASI 
0
‘
tgan asming oxirlarida hissiyotlar yuzaga chiqishini tushuntirish uchun takhf 
qilingan birinehi nazariya periferik nazariya, deb ataladi. Bu nazariyaga ko'ra ichki 
a‘zolar va muskullar faoliyatining o
‘
zgarishi hissiyotlarning yuzaga chiqishiga sabab 
bo`ladi. Periferik nazariyaga rioya qilgan holda, tub hissietlar kehb chiqishini 
tushuntirish mumkin, ammo bu nazariya yuqori ijtimoiy darajadagi hissiyotlar yuzaga 
chiqishini tushuntira olmaydi. 
XX asrning yigirmanchi yillarida markazay yoki talarnik nazariya taklif qilindi. Bu 
nazariya hissiyotlarning yuzaga chiqishini periferiyadan keladigan afferent impulslar 
ta‘sirida o'zgaradigan talamus faoliyatiga bog‘laydi. Talamusda rivojlangan qo'zg‘alish 
ikki yoi bo'ylab tarqaladi. Birinehi yoi bo'ylab u miya po
‘
stlog‘iga yetadi va sub‘ektav 
tuyg‘ular — qo'rqish, g
‘
azablanish, quvonishni yuzaga chiqaradi. Ikkinchi yoi bilan 
qo
‘
zg
‘
alish gipotalamusga yetib keladi va hissiyotlarning obektiv qismi bo`lgan vegetativ 
o‗zgarishlarni yuzaga keltiradi: yurak urshi tezlashadi, tomirlar kengayadi yoki torayadi, 
nafas olish o‗zgaradi va hokazo. 
Hozir keng tarqalgan Peyps nazariyasini talarnik nazariyaning rivoji desa bo`ladi, 
Peyps fikricha, his- siyotlarning shakllanishida miyaning limbik tuzilmalari asosiy rol 
o
‘
ynaydi. Gippokampda paydo bo`lgan hissiyot qo
‘
zg‘alishi mamillyar tanalarga 
tarqaladi, keyin talamus orqali belbog‘ pushtaga o‗tadi va undan miya po
‘
stlog‘iga yetib 
keladi. His-hayajon qo
‘
zg'alishi bu tuzilmalar o'rtasida (Peyps halqasida) uzoq vaqt 
aylanib yurishi mumkin. Ba‘zi hissiyotlarning turg'unligi ana shu halqada qo'zg'alishning 
uzoq vaqt uzluksiz harakatda bo`lishi bilan tushuntiriladi.