Muqaddima

OLIY NERV FAOLIYATINING SHIKASTLANISHLARI NEVROZLAR 
Ko'pgina asab kasalliklarining asosiy sababi markaziy nerv tizimida qo
‘
zg
‘
alish va 
tormozlanish jarayonlarining buzilishiga bog‘liq. Bu xulosaga kelishda tajribada nevrozlarni 
o
‘
rganishning roli katta boldi. 
Tajribada nevroz chaqirish uchun qo
‘
zg‗alish yoki tor- mozlanish jarayonlarining kuchini 
haddan tashqari oshirib yuborish yoki bujarayonlarni to
‘
qnashtirish kerak. 
Qo'zg'alishnmg juda kuchayib ketishi qanday salbiy oqibatlarga olib bo`lishini 192‘ yildagi 
Leningradda suv toshqinidan keyin tirik qolgan Tajriba tibbiyoti ilimgohi (Institut 
eksperimentalnoy meditsinn) itlarida yaqqol ko'ringan. Toshqindan oldin bu itlarda mavjud 
bo`lgan mustahkam shartli reflekslar vivariy yertolasini suv bosganidan so
‘
ng yuqolib ketgan. 
Ikki-uch oydan keyin shartli reflekslarning tiklanishiga erishilgan. Ammo, it oqayotgan suvning 
tovushini eshitishi bilanoq, bu shartli refleks yana buzilgan. 
Tormozlanish o
‘
ta zo'riqishning oliy nerv faoliyatiga ta‘sirini tajribadagi itdan bir- biriga 
juda yaqin bo`lgan shartli ta‘sirotlarni farqlash talab qilinganida kuzatish mumkin. 
Shartli reflektor faoliyatning buzilishini, nevrotik holat yuzaga kelishini musbat shartli 
signalni manfiyga aylantirishda, stereotiplar buzilganda ham kuzatish mumkin. 
Qo
‘
zg
‘
alish va tomiozlanish jarayonlarining MNTda to'qnashishi ham nevrozga olib keladi. 
Tajribaviy sunly nevrozlar birinchi marta shu yol bilan I. P. Pavlov la- boratoriyasida paydo 
qilingan. Masalan, maymunlarda shartli reflekslarni paydo qilish jarayonida ovqat beriladigan 
idish tagiga yasama ilon qo
‘
yib qo
‘
yish hayvonlarni nevroz holatiga olib kelgan. 
Kundalik hayotimizda bunga o
‘
xshagan «to
‘
qnashishlar» ko
‘
p uchrab turadi. Nevrozga 
ko
‘
proq xolerik va melanxoliklar uchraydi. Ruhiy iztiroblar, hayotdagi qiymchiliklar, surunkali 
charchash, asab buzilishlari unga sabab bo`lishi mumkin. 
Nevrotik holat faqat oliy nerv faoliyatining buzilishi shaklida emas, balki xilma-xil vegetativ 
o'zgarishlar shaklida ham namoyon bo`ladi. Arterial qon bosimining ortishi, hazm shiralari 
ajralishining buzilishi, gormonal boshqamvdagi o
‘
zgarishlar ana shular jumlasidandir. 
Tajribaviy nevrozlarni o'rganish gipertoniya va me‘da yarasi kasalliklari, erta qarish va 
boshqa hoiatlarning kelib chiqish mexanizmlar ini tushunishda yordam beradi. 
Nevrozni davolashda dori-darmonlardan tashqari, tinch vaziyatda uzoq dam olish, to
‘
yib 
uxlash kerak.