3. Huquq va axloqni ifoda etish shakliga ko’ra, huquq normalarini davlatning maxsus yuridik aktlarida mustahkamlanib, tegishli kodekslar tizimi, ustav va boshqa xujjatlar ko’rinishida ifoda etilsa, axloq normalari yoki printsiplari jamiyatning turlicha guruh va qatlamlarida ma'lum ijtimoiy sharoitlar ta'siri ostida yuzaga kelib, keyin tarqaladi va xulqning barqaror qoidasi va motivi sifatida mustahkamlanadi. - 3. Huquq va axloqni ifoda etish shakliga ko’ra, huquq normalarini davlatning maxsus yuridik aktlarida mustahkamlanib, tegishli kodekslar tizimi, ustav va boshqa xujjatlar ko’rinishida ifoda etilsa, axloq normalari yoki printsiplari jamiyatning turlicha guruh va qatlamlarida ma'lum ijtimoiy sharoitlar ta'siri ostida yuzaga kelib, keyin tarqaladi va xulqning barqaror qoidasi va motivi sifatida mustahkamlanadi.
- 4. Huquq va axloq kishilar ongiga ta'sir etish xarakteri va usullariga ko’ra; agarda, huquq sub'ektlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni yuridik nuqtai nazardan tartibga solsa, (ya'ni ularning yuridik huquq-majburiyatlari ko’rinishida), axloq esa insonlarning xulqi (qiliklar)iga yaxshilik va yomonlik, to’g’r iso’z va noto’g’rilik, arzigulik yoki arzimaslik, umuman vijdon, idrok, erk va burch pozitsiyalari nuqtai nazaridan yondashadi.
- 5. Huquq va axloq yo’l qo’yilgan xato (kamchilik)larga nisbatan javobgarlikning xarakteri va tartibiga ko’ra, huquq qonunda belgilangan yuridik javobgarlikni belgilash, axloq konkret protseduraga ega emas, bunda faqat ijtimoiy (axloqiy) ta'sir ko’rsatiladi.
- 6. Huquq va axloq insonning xulqiga nisbatan qo’yiladigan talablarga ko’ra, albatta bu masalada axloqning darajasi ancha yuqori bo’lib (yuridik qonunga nisbatan), u har qanday shakldagi yolg’on, noto’g’rilik, aldash, tuhmat va boshqalarni ashaddiy ravishda qoralaydi, huquq esa ularning birmuncha xavflilarini ta'qib etadi.
7. Huquq va axloq ta’sir doirasiga ko’ra, axloqning ta'sir doirasi huquqqa nisbatan ancha keng (do’stlik, o’zaro yordam, qiziqish, mehribonlik va h.k) bo’lib, huquq insonlarning bu munosabatlar doirasini barchasini qamrab ololmaydi va dalat nuqtai nazaridan bunga hojat ham yo’q. Qolaversa, bu demokratiya va gumanistik qoidalarga to’g’ri kelmaydi. Biroq, shuni unutmaslik kerakki, huquq va axloq ba'zi hollarda bir-biriga mos kelmaydi. Boshqa masalalarda ular bir-birini doimo qo’llaydi. - 7. Huquq va axloq ta’sir doirasiga ko’ra, axloqning ta'sir doirasi huquqqa nisbatan ancha keng (do’stlik, o’zaro yordam, qiziqish, mehribonlik va h.k) bo’lib, huquq insonlarning bu munosabatlar doirasini barchasini qamrab ololmaydi va dalat nuqtai nazaridan bunga hojat ham yo’q. Qolaversa, bu demokratiya va gumanistik qoidalarga to’g’ri kelmaydi. Biroq, shuni unutmaslik kerakki, huquq va axloq ba'zi hollarda bir-biriga mos kelmaydi. Boshqa masalalarda ular bir-birini doimo qo’llaydi.
- Bu nisbatni quyidagicha talqin etish mumkin:
- Huquq tomonidan tartibga solinadigan barcha narsalar, axloq tomonidan ham tartibga solinadi. Biroq axloq bilan tartibga solinadigan narsalarning barchasi ham huquq tomonidan tartibga solinavermaydi.
- 8. Falsafiy nuqtai nazardan farqlar shundaki, axloq ijtimoiy ongning bir shakli sifatida yuzaga chiqsa, huquq faqat huquqiy ong ko’rinishida yoki huquqqa bo’lgan qarashlar ko’rinishida bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
