Mustaqil ish mavzu: Erkin savdo va proteksionizm siyosati topshirdi: Guruh 924-20 Samanqulov Davron qabul qildi: S. A. Saitov jizzax-2021 reja

Jamoatchilik fikri
Xalqaro miqyosda ko'plab odamlar - rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda - boshqa mamlakatlar bilan savdoni qo'llab-quvvatlaydilar, ammo savdo ish o'rinlari yaratadimi, ish haqini ko'paytiradimi va narxlarning pasayishiga ishonadimi yoki yo'qmi degan masalada ko'proq bo'linishadi.^[27] Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda o'rtacha savdo shuni ko'rsatadiki, savdoning oshishi ish haqini ko'paytiradi, odamlarning 31 foizi ish haqini pasaytiradiganlarning 27 foiziga nisbatan ishonaman. Rivojlanayotgan mamlakatlarda odamlarning 47 foizi savdo ish haqining oshishiga ishonadi, bu esa ish haqini pasaytiradi deganlarning 20 foiziga nisbatan. 2014 yildan 2017 yilgacha bo'lgan davrda YaIMning o'rtacha o'sish sur'ati va ma'lum bir mamlakatda savdo ish haqini ko'paytiradi degan odamlarning nisbati o'rtasida 0,66 ijobiy bog'liqlik mavjud.^[28] Iqtisodiyoti rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda aksariyat odamlar savdo narxlarni ko'tarishiga ishonadilar. Rivojlangan iqtisodiyotdagi odamlarning 35 foizi va rivojlanayotgan mamlakatlarning 56 foizi savdo narxlarni ko'taradi, 29 foiz va 18 foiz esa savdo narxlarni pasaytiradi, deb hisoblaydi. Savdo narxlarni pasaytiradi, deb ma'lumotga ega bo'lganlar, kam ma'lumotli kishilarga qaraganda ko'proq ma'lumot olishadi.^[29]
2.Proteksionizm siyosayi mazmun-mohiyati

PROTEKSIONIZM (lot. protectio – panalash, xrmiylik) — davlatning ichki bozorni chet el raqobatidan himoya qilish va tovar ishlab chikaruvchilarning tashqi bozorga chiqishini ragʻbatlantirishga qaratilgan iqtisodiy siyosati. Yevropada kapitalning da-stlabki jamgʻarilishi davri (16 — 18-a. lar)da paydo boʻldi va yuzaga kelayotgan sanoatni rivojlantirishga yordam koʻrsatdi. Oʻsha davrda Proteksionizm import sanoat mahsulotlari uchun yuqori boj va oʻz sanoat mahsulotlari uchun eksport mukofotlari belgilashda yaqqol koʻri-nadi. Ayni paytda tanqis xom ashyo im-porti uchun bojlar bekor qilingan holda, shunday muhim xom ashyo va mah-sulotlar uchun eksport bojlari joriy qilingan. Dastlabki bosqichda Proteksionizm mamlakatlarni industriyalashtirishga xizmat qilgan va ijobiy rol oʻynagan. 1va 2 – jahon urushi yillarida va, ay-niqsa, 1929—33 y. lardagi jahon iqtisodiy tangligi davrida Proteksionizm siyosati kuchaydi. Urushdan keyingi yillarda iqtisodiyotning baynalminallashuvi sharoitlarida rivojlangan mamlakatlarda oʻta Proteksionizmdan voz kechish va tashqi savdoni erkinlashtirishga oʻtish yuz berdi, lekin jahon iqtisodiyotida Proteksionizm hamon davlat tomonidan tartibga solishning taʼsirchan quroli boʻlib qolmoqda. Jahonda iqtisodiy integratsiyaning borishi jamoaviy Proteksionizmni paydo etdi (Yevropa Ittifoqi, OPEK va b.). Rivojlangan mamlakatlarda oʻz fer-merlarini koʻllab-quvvatlash va ichki oziq-ovqat bozorini himoya qilishga qaratilgan agrar P. keng qoʻllaniladi. Jahon savdo tashkiloti P. tadbirlarini bir qadar cheklashga qaratilgan siyosat olib boradi. Bu tashkilotga aʼzo mamlakatlar bojxona boji mikdorini import qilinadigan tovarlar qiymatining 10% dan oshirmaslik tarti-biga rioya qilishlari kerak. Jahon xoʻjaligida globallashuv jarayonlari milliy bozorlarning jahon bozoriga integratsiyalashuviga olib kelmoqda. Milliy bozorlarning erkinlashtirilishi milliy iqtisodiyotning yuksalishini taʼminlaydi va Proteksionizm siyosatining ahamiyatini pasaytiradi. Oʻzbeki-stonda ham tashqi savdoni davlat tomonidan tartibga solishda Proteksionizm siyosati qoʻllaniladi. Bu siyosat asosida import oʻrnini bosuvchi va eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarishni ragʻbatlantirish, eksport toʻlovlarini kamaytirish, ichki bozorni sifatli tovar bilan taʼminlash, tashqi savdoni mamlakat iqtisodiyoti manfaatlariga toʻla boʻysundirish strategiyasi turadi.

Xulosa
Xalqaro savdoga bugungi kunda ikki xil qarash bor. Birinchisi xalqaro savdo mutlaqo erkin va cheklovsiz boʻlishi kerak deb hisoblaydi. Bu yondashuv tarafdorlari davlatlar oʻrtasida mahsulotlar erkin yurishi kerakligini, bunga boj va soliqlar bilan toʻsqinlik qilmaslik kerakligini taʼkidlaydi. Ularning fikricha, bundan erkin savdoda ishtirok etayotgan barcha mamlakatlar manfaatdor boʻladi, chunki erkin savdo iqtisodni jadallashtiradi va yangi ish oʻrinlar yaratadi. Bu qarashlar mashhur ingliz olimi Adam Smit gʻoyalarga asoslangan.
Bahsning ikkinchi tomonda proteksionizm – yaʼni, milliy iqtisod manfaatlarini himoyaviy siyosat bilan ochiq xalqaro savdoning salbiy oqibatlaridan ehtiyot qilish gʻoyasi tarafdorlari turadi. Ularning fikricha, mamlakatdan pul chiqib ketishini imkoni boricha cheklash zarur. Bu fikrni ilk marta ingliz iqtisodchisi Jerard de Malines ilgari surgan. U Angliyaga maʼlum mahsulotlar import qilinishini cheklash tashabbusi bilan chiqqan. Iqtisod qancha kam import qilsa, undan shuncha kam pul tashqariga chiqib ketadi.
Har ikki yondashuvning ham oʻziga yarasha kamchiliklari bor. Erkin savdo albatta yaxshi – bugun Yevropa Ittifoqi, Janubiy-Sharqiy Osiyo Davlatlari Birlashmasi (ASEAN), Shimoliy Amerika Erkin Savdo Bitimi (NAFTA) kabi hamkorlik guruhlari erkin savdo orqali katta iqtisodiy naf topmoqdalar. Ammo Erkin savdo rivojlanib kelayotgan iqtisodiyotlar uchun juda xatarli boʻlishi mumkin. Erkin savdoda bozorni chet mahsulotlari egallab olib, mahalliy ishlab chiqaruvchilar kasodga uchrashi, buning oqibatida ishsizlik va iqtisodiy tushkunlik kelib chiqishi, iqtisod koʻp jihatdan chet el ishlab chiqaruvchilariga tobe boʻlib qolishi mumkin. Bundan tashqari, erkin savdo natijasida bir mamlakatdagi iqtisodiy inqirozlar sherik davlatlarga oʻtib ketish xavfi bor.
ADABIYOTLAR:

1. 
   Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti. Darslik-T. 2009.
   
2. 
   A.A. Abdullayev, H.A. Aybeshov. “Korxona Iqtisodiyoti” Toshkent. “11m ziyo” 2003.
   
3. 
   Xudoyberdiyev Z., Xomitov K. “Tadbirkorlik va biznes asoslari”T. 2009.
   
4. 
   U.Parpiyev. I. Salomov. “Bozor iqtisodiyoti asoslari va ishlab chiqarishni tashkil etish”. T. Sharq.1966 yil.
   
5. 
   E. Egamberdiyev. “Mikroiqtisodiyot” T. “Ilm ziyo” 2008.
   
6. 
   Sh. Shodmonov. T. Jo’rayev. “Iqtisodiyot nazariyasi” T. 2000 yil.