Mustaqil ish Mavzu: Ichki yonuv dvigatellari

IYoDlarining klassifikasiyasi
Issiqlik dvigatellari ishchi jismiga issiqlikning berilish usuliga qarab ikki xil
bo’ladi:
I. Ichki yonuv dvigatellari;
II.Tashqi yonuv dvigatellari (bularga bug’ mashinalari, bug’ turbinalari
kiradi).


IYoDlarining qo’yidagi turlari mavjud:
1.Vazifasi bo’yicha: stasionar dvigatellar; avtomobil, traktor va yo’l qurish
mashinalariga o’rnatiladigan dvigatellar.
2.Ishlatiladigan yonilg’ining turi bo’yicha: yengil suyuq yonilg’i (benzin,
benzol, kerosin, ligroin va spirt) bilan ishlaydigan dvigatellar: og’ir suyuq
yonilg’i (mozut, solyar moyi, dizel yonilg’isi va gozayl) bilan ishlaydigan
dvigatellar; gaz holatidagi yonilg’i (tabiiy va generator gazlari) bilan va
aralash yonilg’i (gaz va benzin) bilan ishlaydigan dvigatellar.
3.Issiqlik energiyasini mexanikaviy energiyaga aylantirish usuli bo’yicha:
porshenli: gaz turbinali va rotor- porshenli dvigatellar.
4.Ish aralashmasini hosil qilish usuli bo’yicha: silindrdan tashqarida: silindr
ichida shu aralashmasi hosil qilinadigan dvigatellar.
5.Ish aralashmasini yondirish usuli bo’yicha: uchqun bilan o’t oldiriladigan:
siqish natijasida o’t oldiriladigan: forkamirali (alanga bilan o’t oldiradigan) dvigatellar.
6.Ish siklini amalga oshirish usuli bo’yicha: to’ri va ikki taktli dvigatellar.
7. Nagruzka o’zgarganda dvigatelni rostlash ishi bo’yicha: ish
aralashmasining sifati: ish aralashmasining miqdori: ish aralmasining ham
sifati, ham miqdori sozlanadigan dvigatellar.
8.Silindrlarning joylashishi bo’yicha: vertikal qatorli, gorizontal qatori;
V-simon; yulduz shaklli va silindrlari qarama-qarshi yotuvchi dvigatellar.
9.Sovutish usuli bo’yicha: suyuqlik bilan sovutiladigan dvigatellar; havo bilan sovutiladigan dvigatellar.

Porshenli IYoD tuzilishi
Ma‘lumki porshenli ichki yonuv dvigatellari xalq xo’jaligida eng ko’p
ishlatiladigan dvigatellardan biri hisoblanadi. Hozirgi zamon avtomobillarida,
transportlar, ko’pchilik kemalar va boshqa texnologik mashinalardan asosan
IYoD ishlatilib, ularning roli beqiyosdir,chunki IYoD lar qo’yidagi
afzalliklarga egadirlar:

• 
  Gaborit o’lchamlari nisbatan kichik;
  
• 
  katta qozon qurilmalariga extiyoj yo’q;
  
• 
  tezda ishga tushirish mumkin;
  
• 
  juda kam suv talab qiladi va hokazo.
  

Yutuq va afzalliklar bilan birga IYoD larining kamchiligi ham bor,

bulardan eng asosiy kamchiligi shuki, ularda hamma qattiq yoqilg’ini
ishlatib bo’lmaydi.
IYoDlarining barcha ish jarayonlari ya‘ni yoqilg’ini yoqish, issiqlik
chiqarish va uning mexanikaviy ishga aylanishi dvigatel ish silindrining
ichida sodir bo’ladi. Porshenning turish mumkin bo’lgan eng chekka
nuqtalari turish nuqtalari deyiladi. Yuqori turish nuqtasi (YuTN)
porshenning yuqori chekka holatiga mos keladi, bunda porshen valdan
maksimal uzoqlikda bo’ladi (1-rasm). Pastki turish nuqtasi (PTN)
porshenning eng pastki chekka holatiga mos keladi. Bunda uning val
o’qidan uzoqligi minimal bo’ladi. Porshenning bir chekka nuqtadan
ikkinchi nuqtagacha bosib o’tgan yo’li porshen yo’li deyiladi va u S
harfi bilan belgilanadi.

Porshenning bir chetki nuqtadan ikkinchi chetki nuqtagacha siljish takt

deyiladi. Silindrning YuTN va PTN orasidagi hajmi silindrning ish hajmi
deyiladi. Silindrning kallagi bilan YuTN da turgan porshen orasidagi hajm
yonish kamerasining hajmi yoki siqish kamerasi deyiladi. Silindrning ish
hajmi Vh, belgilanadi. Yoqish kamerasining hajmi Vc bilan ish hajmi Vh
ning yig’indisi silindrning to’liq hajmi Va deyiladi va u qo’yidagicha
ifodalanadi:
Va= Vh + Vc
To’liq hajmini yoqish kamerasining hajmiga nisbati siqish darajasi deyiladi
va u E harfi bilan belgilanadi:
Dvigatel silindrida yoqilg’i eng to’liq yoqish uchun zarur miqdordagi havo
bilan yaxshi aralashgan bo’lishi zarur. Dvigatelda yondirish uchun
tayyorlangan havo bilan yonish aralashmasi ish aralashmasi deyiladi.
Aralashma hosil qilishning ikki usuli bor: ichki va tashqi usullari. Aralashma
tashqarida tayyorlanadigan dvigatellarda yangi aralashma aralashtirgichlarda
tayyorlanadi. Tayyor aralashma silindrga beriladi. Silindrda aralashma elektr
uchquni yordamida majburiy o’t oldiradi.
Aralashma tashqarida tayyorlanadigan dvigatellarda aralashmaning siqish
darajasi past bo’ladi. Ularga karbyuratorli va gazli dvigatellar misol bo’ladi.
Aralashma ichkarida tayyorlanadigan dvigatellarda yonilg’i va havo ish
silindrga alohida-alohida boriladi. Ular silindr ichida aralashib ish
aralashmasi hosil qiladi. Siklning amalga oshirish usuliga qarab IYoD 2 xil
klassga bo’linadi. 1). To’rt taktli dvigatellarda ish sikli to’rt taktda bir marta
amalga oshadi. Bunda val ikki marta aylanadi; 2) Ikki taktli dvigatellarda ish
sikli ikki taktli, ya‘ni valning bitta aylanishida sodir bo’ladi.
Karbyuratorli dvigatellarda tirsakli valning aylanishlar chastotasi 6000-8000
ayl/min ga teng bo’lib, ularning siklda ish bajarishi uchun juda qisqa vaqt
(0,15-0,02s) ajratilgan. Shu qisqa vaqt ichida silindrga yonuvchi aralashma
kirishi, siqish jarayoni sodir bo’lishi, yonilg’i bug’lanishi va havo bilan
aralashishi, uchqun berilishi, aralashma yonishi, ish bajarilishi va ishlatilgan
gazlar atmosferaga chiqarib yuborilishi kerak. Siklning samaradorligini
oshirishda yoqish jarayoniga katta ahamiyat berishi kerak, chunki bu jarayon
qanchalik to’g’ri tashkil qilinsa, siklda shunga katta ish bajariladi.