Mustaqil ish mavzu: yalpi talab komponentlari orasida iste’molning o’rni guruh

o‘rtacha moyillik (JO‘M) deyiladi: 
Y
S
hajmi
daromad
Sof
hajmi
arma
Jamg
M
JO


'
'
. 

---

Bizning misolimizda (3-jadval) yillar davomida daromad hajmi oshib borishi 
bilan IO‘M pasayib, JO‘M esa o‘sib bormoqda. SHunisi ahamiyatliki, iste’molga 
va jamg’armaga o‘rtacha moyillik ko‘rsatkichlari iste’mol va jamg’armaning 
daromaddagi ulushini anglatar ekan, ulardan birining qandaydir miqdorga 
o‘zgarishi boshqa birining ham teskari yo‘nalishda xuddi shunday miqdorga 
o‘zgarishiga olib keladi. Qisqacha aytganda, 
0
,
1
'
'


M
JO
M
IO
bo‘ladi.
Shuningdek, iste’mol yoki jamg’armaga keyingi qo‘shilgan moyillik 
ko‘rsatkichi ham ahamiyatlidir. Bu ko‘rsatkich iste’molchi daromadining 
navbatdagi o‘zgarishi uning iste’mol va jamg’armaga nisbatan munosabati qanday 
o‘zgarishini aks ettiradi. Daromad hajmining o‘zgarishi natijasida iste’mol sarflari 
hajmining o‘zgarishi darajasi iste’molga keyingi qo‘shilgan moyillik deyiladi 
(IQM), yoki

zgarish
o
i
daromaddag
Sof
zgarish
o
moldagi
Iste
IKM
'
'
'

.
Daromad hajmining o‘zgarishi natijasida jamg’arma hajmining o‘zgarishi 
darajasi jamg’armaga keyingi qo‘shilgan moyillik deyiladi (JQM), ya’ni:
Y
S
zgarish
o
i
daromaddag
Sof
zgarish
o
armadagi
Jamg
JKM




'
'
'
. 
Demak, sof daromadning o‘sgan qismi ham yo iste’molga, yoki jamg’armaga 
sarflanadi. Bu sarflangan qismlar o‘rtasidagi nisbat o‘zgargan taqdirda ham 
ularning umumiy yig’indisi 1ga teng bo‘ladi, ya’ni:
.
0
,
1






Y
S
Y
C
 
 
Iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi, tadbirkorlik faoliyatining samarali amalga 
oshishida jamg’arish jarayonlarining ahamiyati beqiyosdir. Shunga ko‘ra, 
jamg’arishning mohiyati, uning omillari va samaradorligi ko‘rsatkichlarini alohida 
ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq hisoblanadi.