Mustaqil ish mavzulari Qoraqalpoqg‘iston geologiyasiga umumiy geografik ta'rif

3-mavzu. Bo‘r va uchlamchi davr yotqiziqlaridan tuzilgan qatlam denudatsiyalashgan ustyurtlik bilan platolar
Reja:

1. 
   Beltov ustyurtligi
   

2. Qusqonotov
3. Ustyurt platosi

1. Bu tipdagi relyef shakllariga Sulton Uvays tog'ining shimol tarafida joylashgan Tog' oldi platosi, U'sturt platosi, Beltog', Qusxanatog', Qiziljar va t.b. bo’r va uchinchi davr yotqiziqlaridan tarkib topgan bir necha mayda ustyurtliklar kiradi. Ularning xarakterli bir belgisi fundamentning tashkil etuvchi paleozoy erasi yotqizig’ining juda chuqurda joylashishi bilan bir qatorda, uning ustini yopib yotadigan asosiy tog' jinslar - bo’r va uchinshi davr dengiz yotqiziqlari ko’pincha qatlam-qatlam bo’lib, gorizontal- yo’nalishda joylashgan. ikkinchidan, ularning yer yuzasi ko’pincha tekislik bo’lib, tog' shinklari bilan tepalari o'z oldiga ajralib turmaydi. Ular ko’pchilik yerlarida haddan tashqari tekislik xarakteriga ega.
Sulton Uvays tog'ining shimol tarafida, shimol-g’arbdan janubiy-sharq yo’nalishda mutlaq balandligi 180-260 metrlik Tog' oldi platosi joylashgan. Platoning uzunligi 65 km. u juda keng yerida 15 km den da asip ketadi. tashqi ko’rinishi bo’yicha bu plato Sulton Uvays tog'ining shimol tarafidagi davominga juda o’xshash. Lekin bu platoda Sulton Uvays tog'ina xarakterli qadimgi tog' jinslari juda chuqurda joylashgan. Ularning yuzasi juda qalin bo’r davrida va uchinshi davrning boshida bo’lgan dengiz yotqiziqlari bilan yopilgan. Bu dengiz yotqiziqlari hozirgi vaqtda deyarli gorizontal- qatlamlarni paydo etadi. Umumiy olganda, bu platoning yer yuzasining tuzilishi oyli- balandli tekislik bo’lib, u shimolg'a qaray qiyaliqni paydo etib joylashgan.
Yerning yuzasi ko’pincha kenglik oqadigan bir necha soylar bilan tilimlangan. Ular faqat yog’in- sochinli oylarda gina oqadigan vaqtincha soylar. Bu soylar quyi bo'limida Qoraqalpog'iston Qizilqumi bilan qo’shilib o'zlarining o’zanin yo’qaltib qo’yadi. Platoning yuzasida shamol olib kelgan yotqiziqlarning paydo bo’lgan qum massivlari da uchrashadi. Ular platoning ustida ko’pincha gaz - qatora bo’lib tizma bo’lib joylashgan uyinshik-uyinshik qumlarni paydo etgan. Qum tizmalarining bir-biri bilan qo’shilib ketishi natijasida paydo bo’lgan relyefning yacheyka shakllarin uchratamiz. Qum tizmalarining balandligi 5 metrga gacha yetadi. Umumiy olganda, bu platoning hozirgi vaqtdagi yer yuzasining tuzilishi uning hududida suv basseynining bo’r davri bilan uchinshi davrning birinchi yarmida da bo’lgan ekanligin, keyingi vaqtlari bu hududda kontinental- iqlim sharoitida bukilish va yuvilish protsesslarining ustamlik etganligin ko’rsatadi.