Mustaqil ish mavzulari Urug’mevali daraxtlarning monolioz kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Sholi kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari
Reja:

1. 
   Sholi zararkunandalari
   
2. 
   Sariq zang kasalligi
   
3. 
   Qo’ng’ir zang kasalligi
   
4. 
   Foydalanilgan adabiyotlar
   

Jahon dehqonchiligida sholi – don ekinlarining ichida hosildorligi jihatdan birinchi o‘rinda va ekiladigan maydoni bo‘yicha ikkinchi o‘rinda turadi. Bu o‘simlikdan keyin har xil tuproqning meliorativ holati yaxshilanadi va undan keyin boshqa ekinlar ekish imkoniyati yaratiladi.

Markaziy Osiyo sharoitida sholi butun vegetatsiya davomida zararkunandalar bilan zararlanadi. Ayniqsa, ular rivojlanish fazasining dastlabki bosqichlarida qattiq zararlanadi. Ularning ichida eng keng tarqalgan sohil bo‘yi pashshasi (Ephaydra macellaria Egg.), sholining suvdagi uzunburun qo‘ng‘izlari (Hydrnomus sinuaticollis Tst.) va qisqichbaqasimonlardan qalqondor qisqichbaqalar (Apus caneritormis sehats), len-testeriyalar (Leptesthetia sp) va boshqalardir.
Sohil bo‘yi pashshasi (Ephydra macellaria Egg.) (Ephydridae – Sohil bo‘yi pashshalari oilasi, Diptera – ikki qanotlilar turkumi)
Pashshaning bo‘yi 4 mm, ko‘krak va qorni yashil metall rangda, oyoqlari qizg‘ish-yashil, o‘rta yelkasida 5 ta, chekka qismida 4 ta qalqoni bor, oyoqlari to‘g‘ri.
Qanotining kastal tomirlarida 2 ta yaxshi ko‘rinadigan uzun o‘siq tomirlari o‘tgan, apol tomiri orqasiga qarab taxlangan.
Lichinkasining bo‘yi 7 mm gacha, yelka qismidan oxirigacha o‘simtalar bilan qoplangan. Yuqori qismida 2 ta nafas olish naychasi bor.
Lichinka xira sariq rangda, tanasida juda ko‘plab och jigarrang o‘simtalari bor. Yelka qismining har bir sigmentida to‘q jigarrang limonsimon dog‘i mavjud. Tanasi 12 sigmentga bo‘lingan. Lichinkaning pastki qismida 9 juft soxta oyoqlari bor.
Ularning uchida ikki qatordan iborat qora ilmoqlari bor. Oxirgi juft oyoqlarida ilmoqlar yozilmaydi. Sakkizinchi soxta oyoqda 2 juft qo‘shimcha ilmoqlari bor. Cho‘zinchoq shaklda jigarrang soxta pilla hosil qiladi.
Sohil bo‘yi pashshasi birinchi marta 1936-yilda Toshkent viloyatida, 1950-yillarning o‘rtalarida Samarqand viloyatida aniqlangan bo‘lib, hozirgi vaqtda Markaziy Osiyoda, ayniqsa, Qoraqalpog‘istonda keng tarqalgan. Sohil bo‘yi pashshasi yangi ochilgan yerlarda kam suv talab qiluvchi o‘simliklardan keyin ekilgan sholipoyalarga katta zarar yetkazadi. Bunda ularning ko‘p qismi yovvoyi g‘alla ekinlarida rivojlanib keyin sholiga o‘tadi. Ular katta yoshdagi hasharot holida o‘simlik qoldiqlarida, kesaklar orasida, yo‘l chetlarida, qurg‘oq ekinlarda qishlab qoladi. Ularning ommaviy uchishi may oyining birinchi o‘n kunligiga to‘g‘ri keladi, ya’ni havo harorati 18–20°C ga ko‘tarilganda, urg‘ochi pashsha sholi ekilgan dalalarga tuxum qo‘yadi.
May oyining 2–3-dekadalarida, lichinkalar paydo bo‘ladi. Keyinchalik, o‘simlikda birlamchi ildizlar paydo bo‘lishi bilan lichinkalar ularni kemirib oziqlanadi. Lichinkalar shu yerda g‘umbakka o‘tadi, ya’ni sholining pastki qismida, ildizida sholining barglarida ham g‘umbakka o‘tishi kuzatiladi. Bitta o‘simlikda 135 tagacha lichinka g‘umbakka o‘tishi mumkin. G‘umbakka o‘tishda pashsha 6 va 8 juft soxta oyoqlari bilan mustahkam birikib, o‘simlik ildizi va poyasining modda almashinuvi harakatini sustlashtiradi. Natijada o‘simlik xloroz bo‘lib so‘liydi va keyinchalik qurib suv betiga chiqadi. Zararkunanda ta avlod beradi. Eng kuchli zararini uning birinchi avlodi beradi. Bu vaqtda urug‘ unish fazasida bo‘lib, unda lichinkalarning zarari katta bo‘ladi. Ikkinchi avlodi sholining changlanish, uchinchi avlodi esa hosil tugish – boshoq chiqarish davriga to‘g‘ri keladi. Bunda o‘simlik zararlanishi natijasida boshoq rivojlanmaydi, don mayda bo‘lib qoladi.