Mustaqil ishi. Mavzu: Steroid, izoprenoidlar va poliizoprenoidlar. Topshirdi: / / Abdullayeva Xilola. Qabul qildi: / / Allaberganova Zebo. Baholash: Urganch 2023

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI

URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI

TABIIY FANLAR FAKULTETI
BIOLOGIYA (TURLAR BO`YICHA) TA`LIM YO`NALISHI
194-GURUH TALABASI
ABDULLAYEVA XILOLANING
O’SIMLIKLARNING FIZIOLOGIK FAOL MODDALARI FANIDAN TAYYORLAGAN

MUSTAQIL ISHI.
Mavzu: Steroid, izoprenoidlar va poliizoprenoidlar.

Topshirdi: /________/ Abdullayeva Xilola.
Qabul qildi: /________/ Allaberganova Zebo.
Baholash: _________
Urganch 2023
Steroidlar, ularni o‘simlik va hayvon organizmida tarqalishi

Steroid birikmalar. Steroid birikmalarni tabiatga tarqalishi ular molekulasining perpidro fenintren hamda siklopentandan olinishi, xosalari va ahamiyati tuzulganligi.

Fenantren. Fenantren antratsenning izoizomeridir. U hom toshko‘mir smolasida antratsen bilan birga uchraydi.fenfntren spirtga va benzolda oson eriydi. Uning shu xususiyatlaridan foydalanib antratsendan ajratib olinadi.Fenantren 1010S da suyuqlanadigan kristal modda. Uning tuzilishi quyidagicha:

Piroliz natijasida undan atsetilin, propan, benzol, touol shunga o‘xshash moddalar hosil qiladi.

1,4,5,8,-2, 2,3,6,7,-β, 9,10- ҳолатлар.
Antratsen. 300-350⁰ fransiyadagi toshko‘mir fraksiyadan olinadi.
Fenantrenning tuzilishi uning oksidlanishi natijasida difen kislota hosil bo‘lishi bilan ham isbotlangan:


O-ditolil, dibenzol va stileden qizdirilgan nay orqali o‘tkazilganda ham fenantren hosil bo‘lishi uning yuqoridagi tuzilishiga ega ekanligini tasdiqlaydi.
Sterinlarning uglerod skeleti fenantren va besh azoli sikllarning o‘zoaro kondensirlangan sistemasidan iborat:

Siklopentano pergidrofenantren.

Bularga yana xolistrin, ergosteron va boshqa birikmalarni ko‘rsatish mumkin.
Sterogedlar murakkab tuzilgan bo‘lib, molekulasi to‘rtta halqaning bir – biriga qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Bu halqaning uchtasi fenantren hosilasi hisoblangan pergidrofenantrenni tashkil etsa, bittasi siklopentaidam iborat. Bu halqalar bir – biriga qo‘shilishi natijasida siplopentaio pergidrofenantren hosil bo‘ladi. Barcha sterogidlar shu birikmaning hosilalaridar.
Steroidlarga sterollar deb ataladigan yuqori molekulyar spirtlar va ularning murakkab efirlari hisoblangan steridlar ham kiradi.Undan tashqari, bazi sapogeninlar, alkaloidlar, gipozidlar va garmonlar ham steroidlar gruppasiga mansub. Sterogidlar asosan hayvonlar organizmida uchraydi. Keyingi vaqtlarda bu birikmalarning ko‘pi o‘simlikdan ham ajratib olingan.
Steroidlarga mansub bo‘lgan va hayvon organizmida ko‘p tarqalgan xolesterin, keyingi yillarda o‘simliklar gulining changdonida loviyaning urug‘palla barglarida va kartoshkada ham bo‘lishi mumkin masalan – spektriskopi, usulida aniqlangan.

O‘simliklarda uchraydigan boshqa moddalar. Steroid va Izoprenoidlar. Terpenlar. Fenol birikmalari. Polimer fenol birikmalari.

Steroidlar murakkab tuzilgan bo‘lib, molekulasi to‘rtta halqaning bir-biriga qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Bu halqalarning uchtasi fenantren hosilasi hisoblangan pergidrofenantrenni tashkil qilsa bittasi siklopentandan iborat. Bu halqalar bir- biri bilan qo‘shilishi natijasida siklopentan pergidrofenantren hosil bo‘ladi. Barcha steroidlar shu birikmasining hosilalaridar:

Siklopentanopergidro fenantren

Biroq steroidlar hosil bo‘lishi yuqorida ko‘rsatilgan fenantren birikmasi bilan bog‘liq emas. Ular tirik organizmlarda izoprenoidlarning halqalanishi natijasida hosil bo‘ladi.

Steroidlarga steroidlar deb atamaydigan yuqori molekulyar spirtlar va ularning murakkab efirlari hisoblangan steroidlar ham kiradi. Undan tashqari, bazi sapogeninlar, alkaloidlar glinozidlar va garmonlar ham steroidlar gruppasiga mansub. Steroidlar, asosan, hayvonlar organizmida uchraydi. Keyingi vaqtlarda bu birikmalarning ko‘pi o‘simliklardan ham ajratib olingan.
Steroidlarga mansub bo‘lgan va hayvonlar organizimida ko‘p tarqalgan xolesborin, keyingi yillarda o‘simliklar gulining changdonida, loviyaning urug‘palla bariglarida va kartoshkada ham bo‘lishi mass-spektroskopiya usulida aniqlangan. O‘simliklar tarkibidan xolesteringa o‘xshash boshqa birikmalar origosterinlar ham topilgan masalan bug‘doy donida ergosterol uchraydi:


Steroidlar oqsillar bilan murakkab kompleks hosil qilib, moddalar almashinuvini boshqarishda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan hujayra membranalarining tuzilishida ishtirok etadi.
Xolesterin molekulasida bitta ikkilamchi spirt gruppa va bitta qo‘shbog‘ bor, u bir molekula galoidni biriktirib oladi. Inson va hayvonlar organizmi kalestirinni faqat oziq moddalar bilan birga qabul qilinmasdan ( lanomerdan) organik erituvchilar yordamida ajratib olinadi.
Ergosterin molekulasida ham bitta ikkilamchi spirt gruppa bor. Uning shunisi ahamiyatlidir, u ultrabinafsha nurlar tasirida izomerlanib vitamin D ga aylanadi. Bu vitamin raxit kasalligini oldini olishda yordam beradi:
Gormonlar kimyoviy tabiati jihatdan ikki gruppaga bo‘linadi:
1. Aminokislotalar va ularga yaqin birikmalar: adrenalin, tiroksin, insulin, gipofiz bezining oldingi qismida ishlanadigan gormonlar va boshqalar kiradi.
2. Molekulalari siklopentanofenantrayen halqasidan tashkil topgan steroid gormonlar: jinsiy organ bezlari ishlab chiqaradigan gormonlar va buyrak usti bezining po‘stloq qismida ishlatiladigan gormonlar.
Steroid gormonlar modda almashinishida, o‘sish va rivojlanish, qarilik, ko‘payish protseslarini tartibga solib turadi. Organizmning ish qobilyatiga va sezgi organlarining faoliyatiga tasir etadi.
Steroid gormonlar steroidlar uglerodi skeletining hosilalaridir Masalan: jinsiy bezlar ishlab chiqaradigan jinsiy gormonlardan erkaklar gormonlar – androsteron quyidagicha tuzilgan.

Ayollar jinsiy gormoni-estron esa androsteran molekulasiga qaraganda kam gidrogenlangan va molekulasida bitta benzol halqasi bor: