Mustaqil ishi mavzu: Yorug’lik manbalari Reja

Lazer nurlanishining xossalari...
Lazer kogerent nurlanish chiqaruvchi elektr-optik qurilmadir. Atama inglizcha "laser" qisqartmasidan kelib chiqib, Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation (majburiy nurlanish yordamida yorugʻlikni kuchaytirish), l deb yoyiladi. Tipik lazer divergensiyasi past va toʻlqin uzunligi qatʼiy cheklangan (yaʼni, monoxrom) yorugʻlik chiqaradi.
L.lardagi nur quvvati qattiq jismli L., suyuq jismli L., gazli L. va yarimoʻtkazgichli L. tartibida, f.i.k. esa yarimoʻtkazgichli L., suyuq jismli L., gazli L. va qattiqjismli L. tartibida kamayib boradi. Nurning ingichkali-gi (tor burchak ostida yoʻnalgashgagi) gazli L.larda eng yaxshi, yarimoʻtkazgichli L.larda esa eng yomon. Kurilmaning oʻlchamlari, ogʻirligi qattiq jismli L.larda eng katta, gazli va suyuk, jismli L.larda oʻrtacha, yarimoʻtkazgichli L.larda esa eng kichik. Turli L.lar nuri ultrabinafshadan tortib, koʻzga koʻrinadigan soha va infraqizil diapazonlarni qamrab oladi.
Qurilmaning oʻlchamlari, ogʻirligi qattiq jismli L.larda eng katta, gazli va suyuk, jismli L.larda oʻrtacha, yarimoʻtkazgichli L.larda esa eng kichik. Turli L.lar nuri ultrabinafshadan tortib, koʻzga koʻrinadigan soha va infraqizil diapazonlarni qamrab oladi.
L. turli sohalarda keng qoʻllaniladi. Qattiq jismli L.lar lazer spektroskopiyasida, L. texnologiyasi (qattik, jismlarni qirqish, payvandlash, teshish) da, nochizigʻiy optikada, gazli L.lar esa chastota va uzunlikni standartlashda, optik sistemalarni sopash, marksheyder ishlarida, L.lar kimyosida, tibbiyotda; yarimoʻtkazgichli L.lar ixcham, yengil boʻlib, optik aloqa sistemalarida, audio va video sistemalarida, tunda koʻrish qurilmalarida, maʼlu-motni optik qayta ishlash va proyeksion L. televideniyesida keng qoʻllanilmoqda.
Kimyoviy L.lar atmosfera tarkibini nazorat qilish sistemalarida ishlatiladi.
L.lar kriminalistika, Yer ustidagi uzok, masofalarda va suv osti optik aloqasida, nur tolali telefon aloqa sistemalarida, L. kompakt-diski yasashda, xirurgik operatsiyalarda, oftalmologiyada, boshqariluvchi termoyadro sintezida va h.k. k.da ishlatiladi.
Yarimoʻtkazgichli L.larning tuzilishi sodda, oʻlchami kichik va ular uzoq ishlay oladi.
L.lardagi nur quvvati qattiq jismli L., suyuq jismli L., gazli L. va yarimoʻtkazgichli L. tartibida, f.i.k. esa yarimoʻtkazgichli L., suyuq jismli L., gazli L. va qattiqjismli L. tartibida kamayib boradi. Nurning ingichkali-gi (tor burchak ostida yoʻnalgashgagi) gazli L.larda eng yaxshi, yarimoʻtkazgichli L.larda esa eng yomon. Kurilmaning oʻlchamlari, ogʻirligi qattiq jismli L.larda eng katta, gazli va suyuk, jismli L.larda oʻrtacha, yarimoʻtkazgichli L.larda esa eng kichik. Turli L.lar nuri ultrabinafshadan tortib, koʻzga koʻrinadigan soha va infraqizil diapazonlarni qamrab oladi.
L. turli sohalarda keng qoʻllaniladi. Qattiq jismli L.lar lazer spektroskopiyasida, L. texnologiyasi (qattik, jismlarni qirqish, payvandlash, teshish) da, nochizigʻiy optikada, gazli L.lar esa chastota va uzunlikni standartlashda, optik sistemalarni sopash, marksheyder ishlarida, L.lar kimyosida, tibbiyotda; yarimoʻtkazgichli L.lar ixcham, yengil boʻlib, optik aloqa sistemalarida, audio va video sistemalarida, tunda koʻrish qurilmalarida, maʼlu-motni optik qayta ishlash va proyeksion L. televideniyesida keng qoʻllanilmoqda. Kimyoviy L.lar atmosfera tarkibini nazorat qilish sistemalarida ishlatiladi.
L.lar kriminalistika, Yer ustidagi uzok, masofalarda va suv osti optik aloqasida, nur tolali telefon aloqa sistemalarida, L. kompakt-diski yasashda, xirurgik operatsiyalarda, oftalmologiyada, boshqariluvchi termoyadro sintezida va h.k. k.da ishlatiladi.
Maser (inglizcha maser) - santimetr diapazonida (mikroto'lqinlar) kogerent elektromagnit to'lqinlarni chiqaradigan kvant generatori. Uning nomi - "Radiatsiyani stimulyatsiya qilingan emissiya orqali mikroto'lqinli kuchaytirish" iborasining qisqartmasi - uni yaratuvchilardan biri bo'lgan amerikalik C. Towns tomonidan 1954 yilda taklif qilingan. Kvant generatorining toʻgʻridan-toʻgʻri ishlash prinsipini ochishda Taunsdan tashqari sovet olimlari A. M. Proxorov va N. G. Basovlar, shuningdek, amerikalik J. Veber, D. Gordon, G. Zaygerlar ham qatnashdilar. 1964 yilda Proxorov, Basov va Taunes fizika bo'yicha Nobel mukofoti bilan taqdirlandilar "kvant elektronikasi sohasidagi fundamental ishlar, bu lazer-maser printsipi asosida osilatorlar va kuchaytirgichlarni yaratishga olib keldi".
Dastlab, ixtirodan so'ng, maser sof inson tomonidan yaratilgan deb hisoblangan, ammo keyinchalik astronomlar ba'zi astronomik ob'ektlar maserlar kabi ishlashini aniqladilar. Hajmi milliardlab kilometr bo'lgan ulkan gaz bulutlarida hosil bo'lish uchun sharoit paydo bo'ladi va kosmik nurlanish nasos manbai bo'lib xizmat qiladi.
Maserlar texnologiyada (xususan, kosmik aloqada), fizik tadqiqotlarda, shuningdek standart chastotali kvant generatorlari sifatida ishlatiladi.
Hajmi milliardlab kilometr bo'lgan ulkan gaz bulutlarida hosil bo'lish uchun sharoit paydo bo'ladi va kosmik nurlanish nasos manbai bo'lib xizmat qiladi.
YER GRAZERI
Yerda grazeri — olov shari, Yer atmosferasiga kirib, yana chiqib ketadigan juda yorqin meteor. Agar meteor parchalana boshlasa yoki havoda portlasa, ba'zi parchalar Yerga meteorit sifatida ta'sir qilishi mumkin. Keyinchalik bu hodisalar Yerning o'tlab ketuvchi meteoritsion jarayonlari va bolidlari deb ataladi.[1] Yer o'tloqlarining mashhur namunalari 1972 yilgi "Katta kunduzgi olov to'pi" va 1860 yil 20 iyuldagi meteorlar yurishidir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati:

1.G.S.Landsberg “Optika” kitobi 2003-yil;

2.N.M.Godjayev “Optika” kitobi;

Foydalanilgan internet saytlari ro’yhati:
1.www.fizika.uz ;
2.www.arxiv.uz ;
3. www.ziyo.com ;