Mutatsiyalar dnk replikatsiyasi paytida yuzaga keladigan xatolar dnkda mutatsiyalar paydo bo'lishining yagona usuli emas. Induksiyalangan mutatsiyalar

Mutatsiya cheklovlari:
(1) Mutatsiyani sun'iy ravishda induktsiya qilish juda qimmatga tushadi. Shuning uchun bu texnika unchalik foydali emas.
(2) Mutatsiyalar barqaror emas.
(3) Mutatsiyalarning aksariyati o'limga olib keladi.
(4) Mutatsiyaning asosiy maqsadi o'zgaruvchanlikni rivojlantirishdir, ammo tabiiy o'zgaruvchanlik ko'p bo'lgan Hindiston baxtlidir.
Tarkib
Mutatsiyalar, odatda, genetik rekombinatsiya orqali DNKning katta qismlarini ko'paytirishni o'z ichiga olishi mumkin. Bu duplikatsiyalar yangi genlar rivojlanishi uchun asosiy xom ashyo manbai boʻlib, har million yilda hayvonlar genomlarida oʻndan yuzlab genlar takrorlanadi.Aksariyat genlar umumiy ajdodlarning katta gen oilalariga tegishli bo'lib, ularning ketma-ketligi homologiyasi bilan aniqlanadi. Yangi genlar bir necha usullar bilan ishlab chiqariladi, odatda ajdodlar genining ko'payishi va mutatsiyasi yoki turli genlarning qismlarini yangi funktsiyalar bilan yangi birikmalar hosil qilish uchun rekombinatsiya qilish orqali.
Bu erda protein domenlari har biri o'ziga xos va mustaqil funktsiyaga ega bo'lgan modullar sifatida ishlaydi, ular yangi xususiyatlarga ega yangi oqsillarni kodlovchi genlarni ishlab chiqarish uchun bir-biriga aralashtirilishi mumkin. [14] Masalan, inson koʻzi yorugʻlikni sezuvchi tuzilmalarni yaratish uchun toʻrtta gendan foydalanadi: uchtasi konus hujayrasi yoki rangli koʻrish uchun, biri esa tayoq hujayrasi yoki tungi koʻrish uchun toʻrttasi ham bitta ajdod genidan kelib chiqqan. Genni (yoki hatto butun genomni) ko'paytirishning yana bir afzalligi shundaki, bu muhandislik ortiqchaligini oshiradi, bu juftlikdagi bir genga yangi funktsiyani olish imkonini beradi, boshqa nusxa esa asl funktsiyani bajaradi. Mutatsiyaning boshqa turlari vaqti-vaqti bilan ilgari kodlanmagan DNKdan yangi genlarni hosil qiladi.
Xromosomalar sonining o'zgarishi kattaroq mutatsiyalarni o'z ichiga olishi mumkin, bunda xromosomalardagi DNK segmentlari parchalanadi va keyin qayta joylashadi. Masalan, Homininae-da ikkita xromosoma birlashib, inson 2-xromosomasini hosil qilgan, bu sintez boshqa maymunlarning naslida sodir bo'lmagan va ular bu alohida xromosomalarni saqlab qoladilar. Evolyutsiyada bunday xromosomalarni qayta tashkil etishning eng muhim roli populyatsiyalarni chatishtirish ehtimolini kamaytirish orqali populyatsiyaning yangi turlarga ajralishini tezlashtirish va shu tariqa bu populyatsiyalar orasidagi genetik farqlarni saqlab qolish bo'lishi mumkin.
Transpozonlar kabi genom atrofida harakatlanishi mumkin bo'lgan DNK ketma-ketligi o'simliklar va hayvonlarning genetik materialining asosiy qismini tashkil qiladi va genomlar evolyutsiyasida muhim ahamiyatga ega bo'lishi mumkin. Masalan, inson genomida Alu ketma-ketligining milliondan ortiq nusxalari mavjud va bu ketma-ketliklar endi gen ifodasini tartibga solish kabi funktsiyalarni bajarish uchun jalb qilingan. Ushbu mobil DNK ketma-ketliklarining yana bir ta'siri shundaki, ular genom ichida harakat qilganda, ular mavjud genlarni o'zgartirishi yoki yo'q qilishi va shu bilan genetik xilma-xillikni keltirib chiqarishi mumkin.
O'limga olib kelmaydigan mutatsiyalar genofondda to'planadi va genetik o'zgaruvchanlik miqdorini oshiradi. Genefonddagi baʼzi genetik oʻzgarishlarning koʻpligini tabiiy tanlanish yoʻli bilan kamaytirish mumkin, boshqa “qulayroq” mutatsiyalar esa toʻplanib, adaptiv oʻzgarishlarga olib kelishi mumkin.
Masalan, kapalak yangi mutatsiyalar bilan nasl berishi mumkin. Ushbu mutatsiyalarning aksariyati hech qanday ta'sir ko'rsatmaydi, lekin kapalak avlodlaridan birining rangi o'zgarishi mumkin, bu esa yirtqichlarning ko'rishini qiyinlashtiradi (yoki osonroq). Agar bu rang o'zgarishi foydali bo'lsa, bu kapalakning omon qolishi va o'z naslini berish ehtimoli biroz yuqoriroq bo'ladi va vaqt o'tishi bilan bu mutatsiyaga ega kapalaklar soni populyatsiyaning katta qismini tashkil qilishi mumkin.
Neytral mutatsiyalar ta'siri insonning jismoniy holatiga ta'sir qilmaydigan mutatsiyalar deb ta'riflanadi. Ular genetik drift tufayli vaqt o'tishi bilan chastotani oshirishi mumkin. Mutatsiyalarning aksariyati organizmning jismoniy holatiga sezilarli ta'sir ko'rsatmaydi, deb ishoniladi. Shuningdek, DNK taʼmirlash mexanizmlari koʻpgina oʻzgarishlarni doimiy mutatsiyaga aylanmasdan oldin tuzatishga qodir va koʻpgina organizmlarda doimiy mutatsiyaga uchragan somatik hujayralarni yoʻq qilish mexanizmlari mavjud.
Foydali mutatsiyalar reproduktiv muvaffaqiyatni yaxshilashi mumkin.
Mutatsiyalarning to'rtta klassi: (1) spontan mutatsiyalar (molekulyar parchalanish), (2) tabiiy ravishda yuzaga keladigan DNK shikastlanishining xatoga moyil replikatsiyani aylanib o'tish natijasida yuzaga kelgan mutatsiyalar (shuningdek, xatoga moyil transleziya sintezi deb ataladi), (3) DNKni tiklash paytida kiritilgan xatolar, va (4) mutagenlar keltirib chiqaradigan mutatsiyalar. Olimlar, shuningdek, ilmiy tajribalar uchun DNK manipulyatsiyasi orqali mutant ketma-ketliklarni ataylab kiritishlari mumkin.
2017-yilda o‘tkazilgan tadqiqotga ko‘ra, saratonni keltirib chiqaruvchi mutatsiyalarning 66 foizi tasodifiy, 29 foizi atrof-muhitga bog‘liq (o‘rganilayotgan aholi soni 69 ta davlatni qamrab olgan) va 5 foizi meros bo‘lib qolgan.
Odamlar o'z farzandlariga o'rtacha 60 ta yangi mutatsiyani o'tkazadilar, ammo otalar yoshiga qarab ko'proq mutatsiyalarni o'tkazadilar va har yili bolaga ikkita yangi mutatsiya qo'shiladi.